Zatrudnienie

Rozdział publikacji: Osoby niepełnosprawne - od rehabilitacji do pracy

Osoby, które w wyniku interwencji medycznej (zabiegu, operacji), a następnie rehabilitacji medycznej uzyskały określony poziom sprawności, niezależnie od ograniczeń funkcjonalnych powinny starać się o podjęcie zatrudnienia. Może to być praca w warunkach specjalnych, w zakładach pracy chronionej, w zakładach aktywności zawodowej lub na otwartym rynku pracy. Istotne jest, aby w celu osiągnięcia maksymalnej samodzielności dysponować odpowiednim zaopatrzeniem w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, np. dobrze dobranym wózkiem, a jeżeli jest taka potrzeba i możliwości, to odpowiednio wyposażonym i oprzyrządowanym samochodem.
Świadomość przepisów z zakresu prawa pracy pomaga korzystać z przysługujących uprawnień, np. dotyczących wymiaru czasu pracy, dodatkowego urlopu. Jednocześnie warto pamiętać, aby zachęcić pracodawcę, iż zatrudnienie osoby niepełnosprawnej wiąże się nie tylko z obowiązkami, ale także z dodatkowymi uprawnieniami, zwolnieniem z określonych obowiązków, a nawet z korzyściami finansowymi.

W rozdziale tym wskazano także na możliwość podejmowania działalności gospodarczej przez osoby niepełnosprawne oraz szkoleń podnoszących kwalifikacje zawodowe.

UPRAWNIENIA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Z ZAKRESU PRAWA PRACY

Podstawa prawna: art. 113, art. 18, art. 183a - art. 183e Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 nr 21, poz. 94 ze zm.)

Sytuację osób niepełnosprawnych w stosunkach pracy, tak jak wszystkich innych pracowników, regulują przepisy prawa pracy, przede wszystkim Kodeksu pracy. Niezależnie od tego obowiązują przepisy szczególne, które przyznają osobom niepełnosprawnym określone uprawnienia, mające na celu wyrównanie szans tej grupy osób. Przepisy te zawarte są zarówno w Kodeksie pracy, jak i w Ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Zakaz dyskryminacji - zasada równego traktowania
Jedną z podstawowych zasad pracy jest zawarty w art. 113 zakaz dyskryminacji (bezpośredniej lub pośredniej) z jakiejkolwiek przyczyny, w tym z powodu niepełnosprawności. Ma on na celu urzeczywistnienie zasady równego traktowania szczegółowo opisanej w rozdziale IIa artykułu „Równe traktowanie w zatrudnieniu”, zgodnie z którą pracownicy powinni być równo traktowani w zakresie nawiązywania i rozwiązywania stosunku pracy, warunków zatrudnienia, awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Za naruszenie zasady równego traktowania w zatrudnieniu uważa się różnicowanie przez pracodawcę sytuacji pracownika z jednej lub kilku przyczyn, którego skutkiem jest w szczególności:

1. odmowa nawiązania lub rozwiązanie stosunku pracy,
2. niekorzystne ukształtowanie wynagrodzenia za pracę lub innych warunków zatrudnienia albo pominięcie przy awansowaniu lub przyznawaniu innych świadczeń związanych z pracą,
3. pominięcie przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe - chyba, że pracodawca udowodni, że kierował się obiektywnymi powodami.

Skutki naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu

Postanowienia umów o pracę i innych aktów, na podstawie których powstaje stosunek pracy, naruszające tę zasadę są nieważne. W konsekwencji:
a) zamiast takich postanowień stosuje się odpowiednie przepisy prawa pracy lub
b) w razie braku takich przepisów - postanowienia te należy zastąpić odpowiednimi postanowieniami nie mającymi charakteru dyskryminacyjnego.

• Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej, niż minimalne wynagrodzenie za pracę, które od 1 stycznia 2005 r. wynosi 849 zł.

UWAGA! Skorzystanie przez pracownika z uprawnień przysługujących z tytułu naruszenia zasady równego traktowania w zatrudnieniu, nie może stanowić przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie przez pracodawcę stosunku pracy lub jego rozwiązanie bez wypowiedzenia.

CZAS PRACY

Podstawa prawna: art. 15-18 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 ze zm.)

Regułą jest, że czas pracy osoby niepełnosprawnej nie może przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.

Natomiast czas pracy osoby niepełnosprawnej zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie może przekraczać 7 godzin na dobę 35 godzin tygodniowo.

Dodatkowo obowiązuje zakaz zatrudniania osób niepełnosprawnych w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.

WAŻNE! Powyższy wymiar czasu pracy obowiązuje od dnia następującego po przedstawieniu pracodawcy orzeczenia o niepełnosprawności i nie powoduje obniżenia wysokości wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej wysokości.

W takim przypadku godzinowe stawki wynagrodzenia zasadniczego, odpowiadające osobistemu zaszeregowaniu lub zaszeregowaniu wykonywanej pracy, przy przejściu na nowe normy czasu pracy, ulegają podwyższeniu w stosunku, w jakim pozostaje dotychczasowy wymiar czasu pracy do tych norm.

Wymiar czasu pracy dla osób niepełnosprawnych oraz zakaz zatrudniania w porze nocnej i godzinach nadliczbowych nie ma zastosowania w dwóch przypadkach:

1. do osób zatrudnionych przy pilnowaniu oraz
2. gdy, na wniosek osoby zatrudnionej, lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne pracowników lub w razie jego braku, lekarz sprawujący opiekę nad tą osobą wyrazi na to zgodę; koszty takich badań ponosi pracodawca.

W ramach czasu pracy osoba niepełnosprawna ma prawo do dodatkowej przerwy na gimnastykę usprawniającą lub wypoczynek. Dodatkowa przerwa, tak jak przerwa z art. 134 Kodeksu pracy, wynosi 15 minut i również jest wliczana do czasu pracy. Oznacza to, iż niepełnosprawnemu pracownikowi przysługuje w sumie 30 minut przerwy w pracy i nie powoduje to wydłużenia efektywnego czasu pracy.

DODATKOWY URLOP WYPOCZYNKOWY

Podstawa prawna: art. 19 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 ze zm.)
 
Osobie zaliczonej do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności przysługuje dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych w roku kalendarzowym.

Prawo do pierwszego urlopu dodatkowego nabywa się po przepracowaniu jednego roku po dniu zaliczenia do jednego ze stopni niepełnosprawności.

Dodatkowy urlop nie przysługuje osobie uprawnionej do:

1. urlopu wypoczynkowego w wymiarze przekraczającym 26 dni roboczych lub
2. urlopu dodatkowego na podstawie odrębnych przepisów.

Jeżeli wymiar urlopu dodatkowego przysługującego na podstawie odrębnych przepisów jest niższy niż 10 dni roboczych, zamiast tego urlopu przysługuje urlop dodatkowy przysługujący z tytułu niepełnosprawności.

ZWOLNIENIE OD PRACY Z ZACHOWANIEM WYNAGRODZENIA

Podstawa prawna: - art. 20 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 ze zm.), rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy Polityki Społecznej z dnia 22 maja 2003 r w sprawie szczegółowych zasad udzielania zwolnień od pracy osobom o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym (Dz. U. nr 100, poz 927)

Osoba o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności ma prawo do zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

1. w wymiarze do 21 dni roboczych w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym, ale nie częściej niż raz w roku,
2. w celu wykonania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających, a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy.

Wynagrodzenie za czas zwolnień od pracy oblicza się jak ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy.

Zwolnienie od pracy w związku z wyjazdem na turnus odbywa się wg następujących reguł:

1. pracodawca udziela zwolnienia na podstawie skierowania na turnus rehabilitacyjny wystawionego przez lekarza sprawującego opiekę nad osobą niepełnosprawną; lekarz w skierowaniu wskazuje rodzaj turnusu i czas jego trwania,
2. skierowanie na turnus osoba przedstawia pracodawcy w takim terminie, który umożliwi zapewnienie normalnego toku pracy w zakładzie,
3. uczestnik turnusu przedstawia pracodawcy dokument, który potwierdza pobyt na turnusie, wystawiony przez organizatora turnusu. Dokument ten (zaświadczenie) jest podstawą wypłaty wynagrodzenia za czas zwolnienia.

UWAGA! Łączny wymiar dodatkowego urlopu dla osoby niepełnosprawnej i zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym nie może przekroczyć 21 dni roboczych w roku kalendarzowym.

 OBOWIĄZKI I UPRAWNIENIA PRACODAWCÓW W ZWIÑZKU Z ZATRUDNIANIEM OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Podstawa prawna: art. 14, 21-26d Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 ze zm.)

Wpłaty na PFRON
Pracodawca zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy jest obowiązany dokonywać comiesięcznych wpłat na Fundusz, w wysokości kwoty stanowiącej iloczyn 40,65% przeciętnego wynagrodzenia liczby pracowników odpowiadającej różnicy między zatrudnieniem zapewniającym osiągnięcie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości 6%, a rzeczywistym zatrudnieniem osób niepełnosprawnych.

Wskaźnik jest niższy dla niektórych pracodawców, np. dla szkół, placówek opiekuńczo-wychowawczych i resocjalizacyjnych, szkół wyższych wynosi 2%; dla państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych będących jednostkami budżetowymi, zakładami budżetowymi albo gospodarstwami pomocniczymi, instytucji kultury oraz jednostek organizacyjnych zajmujących się statutowo ochroną dóbr kultury uznanych za pomnik kultury, wskaźnik wynosi 3% w 2005 r., 4% w 2006 r., 5% w 2007 r. i 6% w 2008 r. oraz w latach następnych.

Ponadto obniża się go w razie zatrudnienia osób niepełnosprawnych ze schorzeniami szczególnie utrudniającymi wykonywanie pracy. Ich wykaz zawiera Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 września 1998 r. w sprawie rodzajów schorzeń uzasadniających obniżenie wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych oraz sposobu jego obniżania (Dz. U. nr 124, poz. 820 ze zm.).

Na zasadach określonych w art. 22 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. wpłaty na Fundusz ulegają obniżeniu z tytułu zakupu usługi, z wyłączeniem handlu, lub produkcji pracodawcy zatrudniającego co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągającego wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w wysokości co najmniej 10%.

Z wpłat zwolnieni są:

1. pracodawcy, u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej 6%, a także
2. jednostki organizacyjne nie działające w celu osiągnięcia zysku, których wyłącznym przedmiotem prowadzonej działalności jest rehabilitacja społeczna i lecznicza, edukacja osób niepełnosprawnych lub opieka nad osobami niepełnosprawnymi,
3. pracodawcy prowadzący zakłady pracy będące w likwidacji albo, co do których ogłoszono upadłość.

Przystosowanie stanowiska pracy
Pracodawca, który przez okres co najmniej 36 miesięcy zatrudni osoby niepełnosprawne, może otrzymać ze środków Funduszu zwrot kosztów:

1. poniesionych w związku z przystosowaniem tworzonych lub istniejących stanowisk pracy dla tych osób,
2. adaptacji pomieszczeń zakładu pracy,
3. adaptacji lub nabycia urządzeń ułatwiających osobie niepełnosprawnej funkcjonowanie w zakładzie pracy,
4. rozpoznania przez służby medycyny pracy potrzeb, o których mowa powyżej.

Zwrot kosztów dotyczy osób niepełnosprawnych:

1. bezrobotnych lub poszukujących pracy i niepozostających w zatrudnieniu, skierowanych do pracy przez powiatowy urząd pracy,
2. pozostających w zatrudnieniu u pracodawcy występującego o zwrot kosztów, jeżeli niepełnosprawność tych osób powstała w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy, z wyjątkiem przypadków, gdy przyczyną powstania niepełnosprawności było zawinione przez pracodawcę lub przez pracownika naruszenie przepisów, w tym przepisów prawa pracy.

Zwrot kosztów nie może przekraczać dwudziestokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za każde przystosowane stanowisko pracy dla osoby niepełnosprawnej.

Zwrotu kosztów dokonuje starosta na warunkach i w wysokości określonych umową zawartą z pracodawcą, z tym że zwrotowi nie podlegają koszty poniesione przez pracodawcę przed dniem podpisania umowy. Warunkiem zwrotu kosztów jest uzyskanie pozytywnej opinii Państwowej Inspekcji Pracy o przystosowanym stanowisku pracy, wydanej na wniosek starosty.

DOFINANSOWANIE DO WYNAGRODZENIA PRACOWNIKÓW NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Pracodawcy zatrudniającemu osoby niepełnosprawne, które nie osiągnęły wieku emerytalnego, przysługuje ze środków Funduszu miesięczne dofinansowanie do wynagrodzeń tych pracowników niepełnosprawnych, wypłacane raz na dwa miesiące, w kwocie:

1. 130% najniższego wynagrodzenia -  w przypadku osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności,
2. 110% najniższego wynagrodzenia - w przypadku osób zaliczonych do
   umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, 
3. 50% najniższego wynagrodzenia - w przypadku osób zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

Pracodawcy zatrudniającemu w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy mniej niż 25 pracowników oraz pracodawcy zatrudniającemu co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i osiągającemu wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6% przysługuje miesięczne dofinansowanie w wysokości:

1. 70% kwot, o których mowa powyżej,
2. 90% kwot, o których mowa powyżej, w przypadku osób niepełnosprawnych, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub epilepsję oraz pracowników niewidomych.

Kwota miesięcznego dofinansowania nie może przekroczyć kwoty miesięcznego wynagrodzenia osiąganego przez pracownika niepełnosprawnego.

UWAGA! Miesięczne dofinansowanie nie przysługuje pracodawcy zatrudniającemu co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i nieosiągającemu wskaźnika zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6%.

SKŁADKI NA UBEZPIECZENIE SPOŁECZNE

W zakładach pracy zatrudniających mniej niż 25 osób, w stosunku do zatrudnionych osób niepełnosprawnych, zaliczonych do znacznego lub do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności:

1. część wynagrodzenia odpowiadającą składce należnej od zatrudnionego na ubezpieczenie emerytalne finansuje Fundusz,
2. część kosztów osobowych pracodawcy, odpowiadającą należnej składce na ubezpieczenie emerytalne od pracodawcy, finansuje budżet państwa.

Fundusz finansuje u pracodawcy zatrudniającego co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, osiągającego wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych ogółem w wysokości co najmniej 6%, w stosunku do zatrudnionych osób niepełnosprawnych:

1. zaliczonych do znacznego i umiarkowanego stopnia niepełnosprawności - część wynagrodzenia odpowiadającą należnej od pracownika składce na ubezpieczenie emerytalne oraz część kosztów osobowych pracodawcy, odpowiadającą należnej od pracodawcy składce na ubezpieczenie emerytalne,
2. zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności - część kosztów osobowych pracodawcy, odpowiadającą należnej składce na ubezpieczenie wypadkowe.

Różnica między składką na ubezpieczenia społeczne, potrącaną osobie niepełnosprawnej pracującej w podmiotach, o których mowa w ust. 2-3a, a częścią składki na ubezpieczenia społeczne odprowadzoną do ZUS, pozostaje w tych podmiotach.

Z uprawnień dotyczących zwrotu kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych (dofinansowanie do wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne) korzystają również na zasadach określonych w ustawie zakłady pracy chronionej i zakłady aktywności zawodowej.

ZWROT KOSZTÓW ZATRUDNIENIA ASYSTENTA PRACOWNIKA NIEPEŁNOSPRAWNEGO

Podstawa prawna: art. 26d Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.

Pracodawca, który zatrudnia pracownika niepełnosprawnego, może otrzymać ze środków PFRON zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy.

Zwrot obliczany jest jako iloczyn kwoty najniższego wynagrodzenia i ilorazu liczby godzin w miesiącu przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu i miesięcznej liczby godzin pracy pracownika niepełnosprawnego w miesiącu.
Liczba godzin przeznaczonych wyłącznie na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu nie może przekraczać liczby godzin odpowiadającej 20% liczby godzin pracy pracownika w miesiącu.

WYPADEK PRZY PRACY - OBOWIĄZKI PRACODAWCY

Podstawa prawna: art. 14 i 23 Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.

Osobie zatrudnionej, która w wyniku wypadku przy pracy lub choroby zawodowej utraciła zdolność do pracy na dotychczasowym stanowisku, pracodawca jest obowiązany wydzielić lub zorganizować odpowiednie stanowisko pracy z podstawowym zapleczem socjalnym, nie później niż w okresie trzech miesięcy od daty zgłoszenia przez tę osobę gotowości przystąpienia do pracy. Zgłoszenie to powinno nastąpić w ciągu miesiąca od dnia uznania za osobę niepełnosprawną. Nie dotyczy to przypadków, gdy wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było naruszenie przepisów w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przez pracownika z jego winy lub jego stanu nietrzeźwości - udowodnione przez pracodawcę.

Jeżeli pracodawca nie wydzieli lub nie zorganizuje w przepisanym terminie stanowiska pracy, obowiązany jest dokonać, w dniu rozwiązania stosunku pracy z tą osobą, wpłaty na Fundusz w wysokości piętnastokrotnego przeciętnego wynagrodzenia za pracownika.

ZAKŁADY PRACY CHRONIONEJ I ZAKŁADY AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ

Podstawa prawna: Art. 28-33a Ustawy

Zakład pracy chronionej oznacza jednostkę zatrudniającą nie mniej niż 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy i spełniającą dodatkowe warunki:

1. wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi:
   a) co najmniej 40%, a w tym co najmniej 10% ogółu zatrudnionych stanowią osoby zaliczone do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności albo
   b) co najmniej 30% niewidomych lub psychicznie chorych, upośledzonych umysłowo zaliczonych do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
2. obiekty i pomieszczenia użytkowane przez zakład pracy:
   a) odpowiadają przepisom i zasadom bezpieczeństwa i higieny pracy,
   b) uwzględniają potrzeby osób niepełnosprawnych w zakresie przystosowania stanowisk pracy, pomieszczeń higieniczno-sanitarnych i ciągów komunikacyjnych oraz spełniają wymagania dostępności do nich,
3. jest zapewniona doraźna i specjalistyczna opieka medyczna, poradnictwo i usługi rehabilitacyjne.

Zakład aktywności zawodowej jest, utworzony przez powiat, gminę, fundację, stowarzyszenie lub inną organizację społeczną, którego statutowym zadaniem jest rehabilitacja zawodowa i społeczna osób niepełnosprawnych i jest jednostką która:

1. posiada określony wskaźnik zatrudnienia osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności,
2. spełnia warunki, o których mowa powyżej w p. 2 i 3,
3. przeznacza uzyskane dochody na cele związane z aktywnością zawodową osób niepełnosprawnych,

Zakłady pracy chronionej oraz zakłady aktywności zawodowej korzystają ze zwolnień i dofinansowań. Jednocześnie mają obowiązek utworzenia: zakładowego funduszu rehabilitacji (przez zpch) i zakładowego funduszu aktywności (przez zaz). Środki z tych funduszy przeznaczane są na rehabilitację osób niepełnosprawnych.

SZKOLENIE OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH

Podstawa prawna: art. 37-41 Ustawy; Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie określenia rodzajów zadań powiatu, które mogą być finansowane ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (Dz. U. nr 96, poz. 861 ze zm.)

Celem szkolenia osób niepełnosprawnych jest: nauka zawodu, przekwalifikowanie, podwyższenie kwalifikacji, zwiększenie szans na zatrudnienie, zwiększenie aktywności zawodowej, w szczególności w razie:

1. braku kwalifikacji zawodowych,
2. konieczności zmiany kwalifikacji w związku z brakiem propozycji odpowiedniego zatrudnienia,
3. utraty zdolności do pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie.

Szkolenie może odbywać się:

1. w placówkach szkolących,
2. w specjalistycznych ośrodkach szkoleniowo-rehabilitacyjnych, które są tworzone przede wszystkim przez samorząd województwa.

Instytucją właściwą w sprawach szkoleń jest powiatowy urząd pracy. Szkolenia są adresowane do osób niepełnosprawnych: bezrobotnych lub innych osób niepełnosprawnych poszukujących pracy i nie pozostających w zatrudnieniu, a zarejestrowanych w powiatowym urzędzie pracy. Szkoleniem mogą być objęte również osoby niepełnosprawne, będące w okresie wypowiedzenia umowy o pracę z przyczyn niedotyczących pracowników.

Szkolenie może trwać nie dłużej niż 36 miesięcy, a jego koszty są finansowane ze środków PFRON. Osoba niepełnosprawna, która nie ukończyła szkolenia z własnej winy, jest obowiązana do zwrotu kosztów, chyba że powodem tego było podjęcie zatrudnienia.

UWAGA! Szkolenie może być organizowane także przez pracodawcę. Na wniosek pracodawcy poniesione przez niego koszty szkolenia zatrudnionych osób niepełnosprawnych mogą być zrefundowane ze środków PFRON do wysokości 75%, nie więcej jednak niż do wysokości dwukrotnego przeciętnego wynagrodzenia na jedną osobę, pod warunkiem że po zakończeniu szkolenia będą zatrudniane zgodnie z kierunkiem szkolenia, na innych stanowiskach pracy przez okres co najmniej 24 miesięcy. Zwrotowi nie podlegają koszty poniesione przez pracodawcę przed datą podpisania umowy o refundację.

USTAWA O PROMOCJI ZATRUDNIENIA

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. Nr 99, poz. 1001 ze zm.)

Niektóre osoby niepełnosprawne, np. te, które nie nabyły prawa do renty, mogą ubiegać się w powiatowym urzędzie pracy o uzyskanie statusu osoby bezrobotnej. W takim przypadku, tak jak inni bezrobotni, będą korzystać ze świadczeń i instrumentów rynku pracy, które przewiduje ustawa o promocji zatrudnienia, np.: pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego i informacji zawodowej, pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy, szkoleń, z pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Jako bezrobotną określa się osobę niezatrudnioną i niewykonującą żadnej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej, bądź, jeśli jest osobą niepełnosprawną, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy, nieuczącą się w szkole, z wyjątkiem szkół dla dorosłych lub szkół wyższych w systemie wieczorowym albo zaocznym, zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zameldowania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy, oraz poszukującą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej.

Ponadto ustawa wymaga spełnienia szeregu innych warunków (poniżej najważniejsze). Bezrobotną może być osoba, która:

1. ukończyła 18 lat,
2. nie ukończyła 60 lat - kobieta lub 65 lat - mężczyzna,
3. nie nabyła prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej, nie pobiera zasiłku stałego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego,
4. nie pobiera świadczenia pielęgnacyjnego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania,
5. nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rolnej o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe,
6. nie uzyskuje przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej, chyba że dochód nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych z 2 ha przeliczeniowych,
7. nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimalnego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem uzyskanych z tytułu odsetek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych.

Ustawa w stosunku do osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, do których zalicza bezrobotnych niepełnosprawnych, przewiduje możliwość podejmowania dodatkowych działań, takich jak:

1. zwrot pracodawcy, który zatrudnił w ramach prac interwencyjnych skierowanych bezrobotnych, części kosztów poniesionych na wynagrodzenia, nagrody oraz składki na ich ubezpieczenia społeczne,
2. przyznanie pracodawcy jednorazowej refundacji wynagrodzenia, jeżeli pracodawca bezpośrednio po zakończeniu prac interwencyjnych trwających co najmniej 6 miesięcy zatrudniał skierowanego bezrobotnego przez okres dalszych 6 miesięcy i po upływie tego okresu dalej go zatrudnia w pełnym wymiarze czasu pracy,
3. skierowanie na okres do 6 miesięcy bezrobotnych do odbycia przygotowania do wykonywania zawodu u pracodawcy, bez nawiązywania stosunku pracy. Bezrobotnemu w tym okresie przysługuje stypendium w wysokości zasiłku dla bezrobotnych, przy czym za okres, za który przysługuje stypendium, zasiłek nie przysługuje.

Oprócz kategorii „bezrobotny”, ustawa przewiduje kategorię „poszukujący pracy”, którego definiuje jako osobę niezatrudnioną, poszukującą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej oraz osobę zatrudnioną zgłaszającą zamiar i gotowość podjęcia innej pracy zarobkowej lub zatrudnienia w wyższym wymiarze czasu pracy, dodatkowego albo innego zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, zarejestrowaną w powiatowym urzędzie pracy.

W praktyce oznacza to, iż np. osoba niepełnosprawna, która nabyła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty socjalnej, może zarejestrować się jako poszukująca pracy, a nie jako bezrobotna, ponieważ nie spełnia warunków, o których mowa powyżej. W konsekwencji nie będzie korzystała z uprawnień bezrobotnego, np. z zasiłku, z możliwości skierowania na staż, ponieważ ma prawo do renty; ale będzie mogła skorzystać z pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego, pomocy w aktywnym poszukiwaniu pracy.

ZAWIESZANIE RENT I EMERYTUR

Podstawa prawna: art. 103-106 Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.)

Osoby podejmujące pracę muszą się liczyć z koniecznością zawieszenia bądź zmniejszenia pobieranej renty lub emerytury.

Zależne jest to od wysokości przychodów, które osoba osiąga nie tylko z tytułu zatrudnienia, ale także służby, innej pracy zarobkowej, prowadzenia pozarolniczej działalności (działalności gospodarczej). Bierze się także pod uwagę kwoty pobranych zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego i opiekuńczego oraz wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy, wypłacanego na podstawie przepisów Kodeksu pracy, i kwoty świadczenia rehabilitacyjnego i wyrównawczego, zasiłku wyrównawczego i dodatku wyrównawczego.

I. Nie wpływa na zmniejszanie i zawieszanie świadczeń osiąganie przychodu    nieprzekraczającego 70% kwoty przeciętnego wynagrodzenia.
Kwoty równe 70% przeciętnego wynagrodzenia wynoszą:
od 1 stycznia 2005 r. - 1589,00 zł miesięcznie
od 1 marca 2005 r. - 1683,90 zł miesięcznie.

II. Jeżeli przychód przekroczy 70% przeciętnego wynagrodzenia, ale będzie niższy niż 130% przeciętnego wynagrodzenia - emerytura, renta z tytułu niezdolności do pracy oraz renta rodzinna dla jednej osoby ulegną zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie więcej jednak niż o kwotę maksymalnego zmniejszenia, ogłaszaną przy kolejnych waloryzacjach. Od 1 marca 2004 r. kwoty maksymalnego zmniejszenia wynoszą: 389,24 zł - emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy 291,95 zł - renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy 330,87 zł - renta rodzinna dla jednej osoby

III. Jeżeli przychód przekroczy 130% przeciętnego wynagrodzenia, świadczenia ulegają zawieszeniu.
Kwoty równe 130% przeciętnego wynagrodzenia:
od 1 stycznia 2005 r. - 2951,00 zł miesięcznie,
od 1 marca 2005 r. - 3127,10 zł miesięcznie.

IV. Osiągane przychody oblicza się w skal całego roku. Ma to znaczenie w szczególności w tych przypadkach, gdy osoba np. podjęła pracę w połowie roku. Pomimo, iż może osiągać zarobki przekraczające w poszczególnych miesiącach podane kwoty graniczne, to „rozkładają się” one na pozostałe miesiące i w ujęciu rocznym nie następuje ich przekroczenie.
W 2004 r. graniczne roczne kwoty przychodu wynosiły:
70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia - 18 976,60 zł,
130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia - 35 241,70 zł.

Podane powyżej graniczne kwoty przychodów wpływające na zawieszenie/zmniejszenie świadczeń ulegają zmianie w ciągu roku. Ogłasza je prezes ZUS w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski”.

UWAGA! Zawieszeniu ulegają też emerytury pobierane przez osoby, które nie rozwiązały stosunku pracy przed dniem nabycia prawa do emerytury i pracują nadal u tego samego pracodawcy.

Natomiast nie zmniejsza się ani nie zawiesza, bez względu na wysokość przychodu, następujących świadczeń:

1. emerytur osób, które osiągnęły wiek: 60 lat kobiety, 65 lat mężczyźni,
2. rent inwalidy wojennego i rent rodzinnych po tym inwalidzie,
3. rent inwalidy wojskowego, którego niezdolność do pracy powstała w związku ze służbą wojskową i rent rodzinnych po tym inwalidzie.

Należy pamiętać o konieczności informowania ZUS o osiąganych przychodach. Renta/emerytura jest zawieszana, a nie odbierana, co oznacza, iż w sytuacji nieosiągania przychodów lub osiągania ich w wysokości nie powodującej zawieszenia, jej wypłata zostanie wznowiona. Należy o tym poinformować ZUS (złożyć wniosek o wypłacanie świadczenia).

Zawieszanie renty socjalnej odbywa się na zasadach opisanych w części dotyczącej renty socjalnej

Spis treści:

Wstęp
I Zdrowie
II Orzekanie o niepełnosprawności
III Zapewnienie środków utrzymania
IV Rehabilitacja społeczna
V Zatrudnienie

Autor: Mariusz Świerczyński
Źródło: Osoby niepełnosprawne - od rehabilitacji do pracy
Stan prawny na dzień 1 listopada 2005 r.