Polski system świadczeń jest bardzo złożony i choć ich kwoty nie należą do szczególnie wysokich, to różnorodność dodatków, świadczeń i zasiłków, które przysługują różnym grupom osób z niepełnosprawnością, może prowadzić do licznych pomyłek. Dlatego też przygotowaliśmy drugą część naszego Atlasu Świadczeń Polskich. Tym razem zajęliśmy się mniej powszechnymi i, co za tym idzie, mniej znanymi świadczeniami.

Poniższy Atlas zawiera najbardziej ogólne i ogólnikowe informacje na temat wybranych świadczeń – z doświadczenia choćby pracowników Centrów Integracja i współpracujących z nimi prawników, wiadomo, że w wypadku każdego przepisu i prawa jest wiele wyjątków, czasem zaskakujących nawet dla ich autorów. Poniższy atlas jest raczej zbiorem podstawowych informacji niż poradnikiem i służy raczej porządkowaniu wiedzy i unikaniu pomyłek. Dlatego bardziej szczegółowych informacji warto szukać w innych poradnikach dostępnych na naszym portalu i na stronach ZUS oraz Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, albo w Centrach Integracji. 

Atlas i jego poszczególne części będą też na bieżąco modyfikowane i uzupełniane. Mamy nadzieję, że nasza praca okaże się przydatna, a jej efekty będą służyć jako źródło rzetelnej wiedzy.

Atlas i jego poszczególne części będą też na bieżąco modyfikowany i uzupełniany. Mamy nadzieję, że nasza praca okaże się przydatna, a jej efekty będą służyć jako źródło rzetelnej wiedzy.

Zachęcamy też do lektury pierwszej części Atlasu, w której omówiliśmy m.in. świadczenie wspierające, dodatek dopełniający i rentę socjalną.

Dodatek do renty rodzinnej z tytułu zupełnego sieroctwa

Wysokość:  654,48 zł.

Komu przysługuje: osobie, która pobiera rentę rodzinną po zmarłym rodzicu i nie żyją obydwoje rodzice lub ktoś pobiera rentę rodzinną po zmarłej matce, a ojciec wnioskodawcy jest nieznany.

Waloryzacja: następuje co roku w dniu 1 marca.

Wpływ na kryteria dochodowe obowiązujące następujące w pomocy społecznej: Tak

Możliwość łączenia z innymi świadczeniami: Można łączyć np. z dodatkiem pielęgnacyjnym lub zasiłkiem pielęgnacyjnym, czy ze świadczeniem wspierającym.

Świadczenie, a praca: Dochód z pracy nie wpływa bezpośrednio na prawo do dodatku z tytułu zupełnego sieroctwa, o ile osobie jest wypłacana renta rodzinna.

Renta rolnicza z tytułu niezdolności do pracy

Komu przysługuje: Zasadą jest posiadanie odpowiedniego okresu ubezpieczenia emerytalno-rentowego w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, a także posiadanie orzeczenia o trwałej lub okresowej niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym, która powstała w odpowiednim wskazanym przez prawo okresie.

Zgodnie jednak z art. 21 ust. 4. ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników - Jeżeli całkowita niezdolność do pracy w gospodarstwie rolnym powstała wskutek wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej, warunek, o którym mowa w ust. 1 pkt 1, uważa się za spełniony, jeżeli ubezpieczony posiada jakikolwiek okres ubezpieczenia emerytalno-rentowego, który obejmuje dzień wypadku lub dzień zachorowania na rolniczą chorobę zawodową.

Wysokość: zależy m.in. od okresu ubezpieczenia.

Waloryzacja: co roku

Wpływ na kryteria dochodowe obowiązujące następujące w pomocy społecznej: Tak

Możliwość łączenia z innymi świadczeniami: Można z częścią świadczeń, np. z zasiłkiem pielęgnacyjnym albo dodatkiem pielęgnacyjnym, świadczeniem wspierającym.

Świadczenie, a praca:

 - przekroczenie kwoty równej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia powoduje zmniejszenie wysokości renty,

- przekroczenie kwoty  równej 130% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego powoduje zawieszenie prawa do renty.

Uwaga: zgodnie z art. 34. ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników:

1. Prawo do emerytury lub renty rolniczej z ubezpieczenia ulega zawieszeniu, lub zmniejszeniu na zasadach określonych w przepisach emerytalnych. W takim przypadku nie zawiesza lub nie zmniejsza się wypłaty części składkowej emerytury rolniczej, lub renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy albo nadwyżki emerytury, lub renty inwalidzkiej z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin ponad 95% emerytury podstawowej.

2. Przy zawieszeniu lub zmniejszeniu prawa do emerytury, lub renty rolniczej z ubezpieczenia, zgodnie z ust. 1, nie bierze się pod uwagę dochodów z działalności rolniczej.

Dodatkowe roczne świadczenie  - „trzynaste świadczenie” przewidziane w ustawie o dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów

Wysokość: w 2025 r. 1878,91 zł brutto.

Komu przysługuje: Dodatkowe roczne świadczenie pieniężne przysługuje osobom, które w dniu 31 marca roku prawo do jednych ze świadczeń wymienionych w ustawie z dnia 9 stycznia 2020 r. o dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów, m.in.:

- świadczeń z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, o których mowa w art. 18 pkt 1-4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2024 r. poz. 90),

- emerytur i rent, o których mowa w art. 3 pkt 1-3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, 1429 i 1672),

- renty socjalnej, o której mowa w ustawie z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (Dz. U. z 2023 r. poz. 2194),

- świadczenia przedemerytalnego i zasiłku przedemerytalnego, o którym mowa w ustawie z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1999).

Wysokość: jedna stawka świadczenia.

Waloryzacja co roku: Co roku — dodatkowe roczne świadczenie pieniężne przysługuje w wysokości najniższej emerytury, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych obowiązującej od dnia 1 marca roku, w którym wypłacane jest dodatkowe roczne świadczenie pieniężne.

Wpływ na kryteria dochodowe obowiązujące następujące w pomocy społecznej: zgodnie z art. 8 pkt 3 ustawy o dodatkowym rocznym świadczeniu pieniężnym dla emerytów i rencistów — kwoty dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego nie wlicza się do dochodu, o którym mowa w art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej.

Możliwość łączenia z innymi świadczeniami: „Trzynastkę” można łączyć z wieloma świadczeniami.

Świadczenie, a praca: Dodatkowe roczne świadczenie pieniężne nie przysługuje osobom, którym prawo do świadczeń określonych w ust. 1 zostało zawieszone na dzień 31 marca roku, w którym wypłacane jest dodatkowe roczne świadczenie pieniężne.

Prawo do dodatkowego rocznego świadczenia pieniężnego podlega ponownemu ustaleniu, jeżeli okaże się, że na dzień 31 marca roku, w którym wypłacane jest dodatkowe roczne świadczenie pieniężne, prawo do świadczenia, o którym mowa w ust. 1, nie istniało, podlegało zawieszeniu lub przysługiwała wypłata tego świadczenia.

Uwaga! W razie zbiegu prawa do więcej niż jednego świadczenia dającego prawo do „trzynastki”, osobie uprawnionej przysługuje jedno dodatkowe roczne świadczenie pieniężne.

Renta z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową

Komu przysługuje: Punktem wyjścia jest:

- orzeczenie o niezdolności do pracy, 

- stwierdzenie, iż niezdolność do pracy powstała w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową.

Wysokość: Zależy — m.in. od ilości lat składkowych.

Od 1 marca 2025 r.:

- najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową: 2254,69 zł;

- najniższa renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową: 1691,02 zł.

Waloryzacja: co roku.

Wpływ na kryteria dochodowe obowiązujące następujące w pomocy społecznej: Tak

Możliwość łączenia z innymi świadczeniami: Można łączyć np. z dodatkiem pielęgnacyjnym lub zasiłkiem pielęgnacyjnym, czy ze świadczeniem wspierającym.

Świadczenie, a praca:

- przekroczenie kwoty równej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia powoduje zmniejszenie wysokości renty,

- przekroczenie kwoty  równej 130% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego powoduje zawieszenie prawa do renty.

„Stara” renta uczniowska

Komu przysługuje:  Renta uczniowska była przyznana przed reformą, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r. Renta uczniowska była przyznawana uczniom szkół ponadpodstawowych, studentom szkół wyższych i uczestnikom studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej – którzy stali się inwalidami I lub II grupy w czasie uczęszczania do szkoły, lub odbywania studiów.

Wysokość: 1 878,91 zł brutto.

Waloryzacja co roku: waloryzacja dokonywana jest w dniu 1 marca każdego roku kalendarzowego,

Wpływ na kryteria dochodowe obowiązujące następujące w pomocy społecznej: tak.

Możliwość łączenia z innymi świadczeniami: można łączyć np. z dodatkiem pielęgnacyjnym lub zasiłkiem pielęgnacyjnym, czy ze świadczeniem wspierającym. 

Świadczenie, a praca:

- przekroczenie kwoty równej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia powoduje zmniejszenie wysokości renty,

- przekroczenie kwoty  równej 130% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego powoduje zawieszenie prawa do renty.

Uwaga: zgodnie z art. 12d ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej — osoba uprawniona do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. poz. 267, z późn. zm.) albo jej przedstawiciel ustawowy mogą złożyć do Zakładu wniosek o wydanie decyzji o zamianie tej renty na rentę socjalną.

2. Do wniosku, o którym mowa w ust. 1, dołącza się orzeczenie uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

3. W przypadku, o którym mowa w ust. 1, całkowitą niezdolność do pracy osoby ubiegającej się o rentę socjalną ustala się na podstawie orzeczenia wymienionego w ust. 2.

4. Z dniem przyznania na podstawie ust. 1 prawa do renty socjalnej ustaje prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie art. 63 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.