Krakowski Kazimierz

Trasa 8

Kazimierz to bardzo szczególne i niezwykłe miejsce. Historia przeplata się w nim z życiem współczesnym na każdej ulicy i w każdym domu. Miasto założone przez Kazimierza Wielkiego, konkurencyjne wobec Krakowa, lokowane było w 1335 roku. W XV w. osiedlili się w nim Żydzi, zmuszeni do opuszczenia Krakowa.
Przez następne 500 lat, aż do wybuchu II wojny światowej, tworzyli świat, dzisiaj już nieistniejący. Tutaj mieszkali wielcy rabini, uczeni, filozofowie, dzięki którym Kazimierz był jednym z najważniejszych miejsc w żydowskim świecie.

Na Kazimierzu tradycje, religia chrześcijańska i żydowska płynnie się przenikały - do dziś ulica Rabina Meiselsa krzyżuje się z ulicą Bożego Ciała, a ulica Berka Joselewicza z ulicą św. Sebastiana. To wszystko przerwała II wojna światowa i Holocaust, kataklizmy, które zniszczyły naród żydowski, jego wielowiekową tradycję i kulturę.
Dziś Kazimierz jest dzielnicą Krakowa. Przez wiele lat trwał w stanie hibernacji, kojarzył się jedynie z ruderami, wybitymi oknami, opuszczonymi domami i tzw. elementem, zamieszkującym zaniedbane posesje - jakby dzielnica została skazana na zapomnienie.
Kilkanaście lat temu Kazimierz zaczął powoli powracać do życia. Przyczynił się, do tego m.in. Festiwal Kultury Żydowskiej, film Stevena Spielberga - Lista Schindlera, oraz moda i pewnego rodzaju snobizm na kulturę żydowską.

Dzisiaj, na Kazimierzu działa wiele stylowych restauracji, oryginalnych pubów, małych przytulnych hotelików, pensjonatów i ciekawych galerii. Wielu artystów przeprowadza się na Kazimierz, odnajdując wyjątkową atmosferę i niepowtarzalny klimat. I coraz więcej tutaj turystów. Dla większości z nich zwiedzanie Kazimierza jest takim samym obowiązkiem jak spacer po Rynku Głównym i wysłuchanie hejnału z wieży Mariackiej.

Poznawanie Kazimierza zaczynamy od zbiegu ulic Skałecznej i Augustiańskiej (dojście ulicami Grodzką, Stradomską i Krakowską - od Rynku ok. 2 km), przy których zobaczymy zespół budowli sakralnych.
Nie można przecież zapomnieć, że Kazimierz to również dzielnica chrześcijańska, ze wspaniałymi tradycjami i zabytkami. Wśród nich wyróżniają się kościoły Bożego Ciała i św. św. Katarzyny i Małgorzaty oraz kościół oo. paulinów na Skałce - sanktuarium św. Stanisława, patrona Polski.

Kościół św. św. Katarzyny i Małgorzaty i Klasztor oo. Augustianów

ul. Augustiańska 7, Kraków
Tel. 0*12 430 62 42

Historia: Czas powstania: XIV w.
Zabudowania klasztorne wraz z kościołem św. św. Katarzyny i Małgorzaty tworzą interesujący gotycki zespół sakralny. Celem budowniczych była manifestacja pobożności wiernych, stąd strzelistość budowli i gwieździste sklepienie.
Można zwiedzić krużganki klasztorne, z rzeźbionymi łukami arkad i zachowanymi fragmentami malowideł z XIV i XV w.

Wysmukła, trójnawowa bazylika ufundowana została w 1363 roku przez króla Kazimierza Wielkiego dla sprowadzonego z Pragi zakonu augustianów. To droga, obok kościoła Bożego Ciała, monumentalna świątynia gotycka na Kazimierzu. Została wzniesiona przy północnej pierzei murów obronnych, w bezpośredniej bliskości Skałki.
Zasadniczą część bryły budowli sfinansowano u schyłku XIV w.. Nie dokończono natomiast zachodniej fasady kościoła, skracając jednocześnie jego długość w stosunku do pierwotnych zamierzeń. Dwukrotnie, w 1443 roku i w 1786 roku świątynia ucierpiała z powodu trzęsienia ziemi. Zniszczeniu uległo wówczas sklepienie, które z trudem odbudowywano.

Obecny wygląd kościoła jest wynikiem renowacji, przebudowań i gruntownego odrestaurowania na przełomie XVIII i XIX w. Smukłe pięcioboczne prezbiterium wspierają od zewnątrz wachlarzowo ustawione skarpy, zaś ich wapienne pinakle tworzą doskonały kontrast z ciemną czerwienią ścian.
W I połowie XIX w. we wnętrzu kościoła utworzono austriackie magazyny, co nie pozostało bez wpływu na znajdujące się tam dzieła sztuki i obiekty kultu religijnego.

Dopiero u schyłku XIX w. rozpoczęto renowację kościoła, którą kierowali Karol Knaus, Sławomir Odrzywolski i Franciszek Mączyński.
Kościół połączony jest, poprzez kaplicę św. Moniki, wąskim przejściem wzniesionym nad ul. Skałeczną z klasztorem ss. augustianek. Od 1727 roku w kaplicy mieści się oratorium sióstr. Dla wiernych, ze względu na bardzo surową regułę zakonu, kaplica dostępna jest tylko 26 IV - w święto Matki Boskiej Dobrej Rady, której wizerunek znajduje się w ołtarzu.
Warto zwrócić uwagę na znajdujące się obok kościoła XV-wieczną dzwonnicę.
Wejście: 4 dość strome stopnie w dół.
Dostępność: Trzeba liczyć się z pokonywaniem krawężników na wszystkich chodnikach prowadzących do obiektu.
Okolica/Dojazd: Parkowanie: Najlepiej zaparkować na ulicy przy samym obiekcie. Odległość od Rynku 3 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek: Stradom lub pl. Wolnica.

Idziemy w prawo, ulicą Skałeczną w stronę wzniesienia nad brzegiem Wisły. Na nim znajdują się kościół i klasztor oo. paulinów. Wejście prowadzi przez ozdobną neorokokową bramę z XVII w. Po prawej stronie rozległego przykościelnego terenu zauważamy sadzawkę z umieszczoną pośrodku figurą św. Stanisława.
Nieco w głębi, po lewej stronie od wejścia, wznosi się kościół św. św. Michała Archanioła i Stanisława Biskupa.

Figura św. Stanisława

ul. Skałeczna 15, Kraków

Historia: Czas powstania: XVIII w.
Niewielka barokowa sadzawka z figurą św. Stanisława z XVIII w. stanowi fragment barokowych zabudowań sakralnych Skałki. Sadzawka otoczona jest balustradą, a w jej rogach usytuowano kamienne orły. Według podań to właśnie te ptaki strzegły poćwiartowanego ciała biskupa (wg innych przekazów - do sadzawki wpadł tylko palec biskupa).
Wierni wierzą, że dzięki temu zdarzeniu woda uzyskała uzdrawiającą moc, szczególnie w chorobach oczu.
Wejście: 1 stopień przez bramę na teren przykościelny.
Dostępność: Trzeba liczyć się z pokonaniem krawężników na wszystkich chodnikach prowadzących do obiektu.
Okolica/Dojazd: Teren płaski, nawierzchnia żwirowa, a częściowo z płyt chodnikowych. Parkowanie: najlepiej zaparkować na ulicy przy samym obiekcie. Odległość od Rynku: 2 km.
Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10 przystanek: Stradom lub pl. Wolnica.

Kościół św. Michała i św. Stanisława Biskupa Na Skałce

ul. Skałeczna 15, Kraków

Historia: Czas powstania: XVIII w.
Miejsce to, będące od najdawniejszych czasów ośrodkiem osadniczym, dziś związane jest z kultem św. Stanisława, biskupa, który tutaj, według tradycji, w I079 roku poniósł śmierć z rąk króla Bolesława Śmiałego.

Obecna barokowa świątynia pochodzi z XVIII w. i została ufundowana dla zakonu oo. paulinów przez Jana Długosza. Fasada ozdobiona stiukami poprzedzona jest dwubiegowymi schodami, pomiędzy którymi znajduje się wejście do krypty, od 1882 roku przeznaczonej na groby zasłużonych Polaków. W tym drugim po Wawelu Panteonie Polaków oprócz Jana Długosza, fundatora świątyni, spoczywają zasłużeni dla Krakowa i kraju wybitni artyści, m.in.: Wincenty Pol, Henryk Siemiradzki, Karol Szymanowski, Adam Asnyk, Stanisław Wyspiański, Jacek Malczewski, Józef Ignacy Kraszewski, Ludwik Solski.

Do wnętrza kościoła prowadzi późnobarokowy portal. Legendy i przekazy historyczne tutaj właśnie, przy ołtarzu, umiejscawiają tragiczne wydarzenie, jakim było zabójstwo biskupa Stanisława ze Szczepanowa (1079). Biskup krakowski popadł w ostry konflikt z królem Bolesławem Śmiałym, który wydał na niego wyrok śmierci przez poćwiartowanie ciała. Według kroniki Wincentego Kadłubka wyrok wykonano w czasie, gdy biskup odprawiał mszę w kościele in rupella (na skałce). Zgodnie z jedną z wersji przekazu, odcięty palec biskupa potoczył się w stronę pobliskiej sadzawki, która istnieje przed kościołem do dziś.

W 1979 roku sanktuarium na Skałce odwiedził Jan Paweł II, który spotkał się z przedstawicielami krakowskich środowisk twórczych, a potem z młodzieżą. Na pamiątkę tego wydarzenia w ogrodach klasztornych ustawiono drewniany krzyż.

Corocznie w niedzielę, przypadająca po 8 maja (św. Stanisława), rusza z Wawelu na Skałce uroczysta procesja z udziałem Episkopatu Polski i wiernych. Dzień ten stanowi jedną z ważniejszych dat w kalendarzu liturgicznym Archidiecezji Krakowskiej. Tradycją nawiązuje do przed-koronacyjnych pielgrzymek królów polskich, którzy pokutowali w ten sposób za świętokradcze morderstwo. Relikwie świętego Stanisława niesione są wtedy w szczególnie cennym relikwiarzu spoczywającym na co dzień w wawelskim skarbcu. Według tradycji, żaden już biskup krakowski nie będzie miał imienia Stanisław, a na tronie polskim król o takim imieniu długo się nie utrzyma lub straci tron (patrz Stanisław Leszczyński i Stanisław August Poniatowski).
Wejście: Kilkanaście dwubiegowych schodów, brak jakichkolwiek udogodnień. Bez pomocy można zwiedzić tylko teren przedkościelny.
Dostępność: Trzeba liczyć się z pokonywaniem krawężników na wszystkich chodnikach prowadzących do obiektu.
Okolica/Dojazd: Parkowanie: najlepiej zaparkować na ulicy przy samym obiekcie. Odległość od Rynku: 2 km.
Dworzec w odległości 4 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek; Stradom lub pl. Wolnica.

Wracamy ulicą Skałeczną, przecinamy Augustiańską i dochodzimy do ruchliwej ul. Krakowskiej. Skręcamy w prawo, w stronę mostu Grunwaldzkiego. Mijamy po drodze miejsce związane z kolejnym z krakowskich świętych - patronem środowisk twórczych.

Schronisko Braci Albertynów

ul. Krakowska 43, Kraków
tel.: 0*12 429 56 64

Historia: W domu przy ul. Skawińskiej nr 4 - tzw. Frygosiówce, w końcu XIX w. brat Adam Chmielowski (zakonnik) urządził kaplicę, a po przyłączeniu domu nr 6 dom dla przewlekle chorych.
Adam Chmielowski (1845-1916) urodził się w Igołomi pod Krakowem. W latach 1857-1858 był kadetem w Petersburgu, a od 1862 roku studiował w Instytucie Rolniczo-Leśnym w Puławach. Walczył w powstaniu styczniowym, gdzie stracił nogę. Po powstaniu rozpoczął studia malarskie w Warszawie, Monachium i Paryżu. W 1884 roku osiedlił w Krakowie.

Już jako uznany i sławny malarz, w 1887 roku przywdział habit tercjarzy franciszkańskich i zaczął zajmować się ubogimi w Krakowie i na Kazimierzu. Od tego też czasu przyjął nowe imię - Albert. Przy ul. Krakowskiej 43 założył ogrzewalnię, pierwsze schronisko dla bezdomnych na ziemiach polskich, w celu niesienia pomocy nieuleczalnie chorym, ubogim i potrzebującym. W 1888 roku założył Zgromadzenie Braci Posługujących zwane Albertynami. Beatyfikowany został w 1983 roku, a kanonizowany w I989 roku przez papieża Jana Pawła II.

Ten szczególny święty, gotowy pomagać potrzebującym, jest patronem środowisk twórczych i bohaterem utworu Karola Wojtyły Brat naszego Boga. W Krakowie istnieje nowa trasa turystyczna: "Śladami duchowości albertyńskiej", prowadząca do miejsc związanych m.in. z osobą brata Alberta.
Dostępność: Krawężniki na chodnikach prowadzących do obiektu. Obiekt nie jest przeznaczony do zwiedzania.
Okolica/Dojazd: Parkowanie: Najlepiej zaparkować przy ulicy tuż przy obiekcie. Odległość od Rynku: 3km.
Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica.

Kierujemy się dalej ul. Krakowską w stronę mostu Piłsudskiego, mijamy pl. Wolnica, do którego niebawem wrócimy, i po parzystej stronie ulicy zwiedzamy kościół oo. bonifratrów. Budowla zwraca uwagę niezwykłą fasadą, piętrzącą się ku górze poprzez plątaninę gzymsów.

Kościół św. Trójcy oo. Bonifratrów

ul. Krakowska 48, Kraków

Historia: XVIII wiek
Kościół powstał w latach 1752-1758. Wzniesiono go przy ówczesnej ul. Solnej (dziś ul. Krakowska), dla zgromadzenia oo. trynitarzy, którzy zamieszkiwali na Kazimierzu od 1689 roku. Zakon zlikwidowano w I796 roku, a kościół zamieniono na magazyn. Szczęśliwie przejęli go oo. bonifratrzy, pod których opieką świątynia znajduje się do dziś.
Późnobarokowa oryginalna fasada, z wklęsłą częścią środkową i ukośnymi filarami została zaprojektowana przez Franciszka Placidiego, do oglądania w perspektywicznym skrócie, spowodowanym wąskością ulicy.

Wnętrze kościoła, niewielkie, jednonawowe, otacza szereg niewielkich bocznych kaplic. Dominującym akcentem plastycznym jest iluzjonistyczna polichromia wykonana przez Józefa Piltza z Moraw w latach 1757-1758. Od strony pl. Wolnica przylega do kościoła kompleks klasztorny wzniesiony wraz z kościołem.
Ojcowie bonifratrzy zajmują się opieką nad chorymi w szpitalach. Ponadto zakon ten od dawna słynie z naturalnych metod leczenia, starych zielarskich receptur. Przy klasztorze od strony ul. Trynitarskiej znajduje się prywatny katolicki szpital (w 2002) roku błogosławiony przez Jana Pawła II) a także ogólnie dostępna apteka leków ziołowych, skutecznych na rozmaite dolegliwości, po które przyjeżdżają chorzy z całego regionu.
Wejście: Do wnętrza kościoła 4 stopnie.
Dostępność: Trzeba liczyć się z pokonywanie krawężników na chodnikach prowadzących do obiektu.
Okolica/Dojazd: Najlepiej zaparkować na ulicy przy samym obiekcie. Odległość od Rynku: 3 km.
Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica.

W bliskim sąsiedztwie kościół, również po parzystej stronie ul. Krakowskiej wznosi się bryła dawnego kazimierskiego ratusza (można dojść ulicami Trynitarską i Bonifraterską, po drodze apteka z podjazdem).

Muzeum Etnograficzne d. Ratusz Kazimierski

pl. Wolnica 1, Kraków
tel.: 0*12 430 55 63, 430 55 75
e-mail: mek@tele2.pl
Czynne: pon.: 10-18; śr.-pt.: 10-15; sob., sob.-niedz.: 10-14; wt.: nieczynne

Historia: Lata powstania obiektu: 1414-1620; muzeum: 1947
Obiekt ma gotyckie fragmenty w podziemiach i fundamentach, a w XVI w. zyskał formę renesansową i ozdobiony został attyką typu krenelażowego. Południowe skrzydło pochodzi z II poł. XIX stulecia. Austriacy podczas pierwszej okupacji Krakowa wystawili budynek do licytacji i od tej pory bardzo często zmieniał właścicieli. Mieściła się tu szkoła żydowska, biura, a po II wojnie światowej urzędowała Rada Narodowa m. Krakowa. Od 1947 roku ma tutaj siedzibę Muzeum Etnograficzne, które gromadzi eksponaty - wytwory kultury ludowej tradycyjnej i współczesnej, ze szczególnym uwzględnieniem regionów Polski południowej i centralnej.
Najlepiej reprezentowane są w zbiorach: tradycyjna polska sztuka ludowa, stroje i tkaniny ludowe, rzemiosło oraz eksponaty związane z obrzędami, jak słynne krakowskie szopki czy pisanki.

Oprócz tego, Muzeum znajdują się eksponaty z różnych regionów świata. Do najciekawszych należą: kolekcja futer syberyjskich z końca XIX wieku, stroje z Ukrainy i Białorusi, zbiory z Indonezji, środkowej Azji, Afryki i Ameryki Południowej.

W Muzeum mieści się także specjalistyczna biblioteka licząca ponad 21 tys. woluminów oraz archiwum z cennymi fotografiami i rysunkami.
Czynna jest wystawa stała "Polska kultura ludowa", prezentująca wnętrze izb krakowskiej, podhalańskiej i dolnośląskiej, przykłady budownictwa ludowego, warsztaty rzemieślnicze, stroje i biżuterię ludową, sztukę tradycyjną i współczesną oraz eksponaty związane z obrzędami ludowymi.
Bilety: Normalne i ulgowe; niedziela - wstęp bezpłatny.
Wejście: 4 stopnie, z boku dwubiegowy podjazd, dostosowany dla osób na wózkach.
Zwiedzanie: Muzeum dostosowane (winda), możliwość dojazdu do mieszczących się na piętrze ekspozycji. Między niektórymi salami progi.
Toaleta: Dostosowana: Szerokość drzwi 80 cm; na piętrze - 90 cm.
Okolica/Dojazd: Parkowanie: na pl. Wolnica znajduje się duży parking. Odległość od Rynku: 2,8 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica.

Przechodzimy przez pl. Wolnica, w średniowieczu niemal dorównujący Rynkowi Głównemu. Nazwa pochodzi od prawa do wolnego handlu artykułami spożywczymi i rzemieślniczymi, jakie mieli okoliczni mieszkańcy. Warto zwrócić uwagę na rzeźbę-fontannę współczesnego artysty, Bronisława Chromego.

Trzej Grajkowie

ul. Plac Wolnica, Kraków

Historia: Rok powstania: 1970
Stojąca na placu fontanna - pomnik "Trzej grajkowie", którą stanowią skrzypek, wiolonczelista i trębacz, to jedna ze zdobiących miasto rzeźb Bronisława Chromego.
Bronisława Chromy (ur. 1925) rzeźbiarz, medalier, rysownik, malarz jest też profesorem Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Od 1994 roku jest członkiem Polskiej Akademii  Umiejętności. Po zakończeniu Liceum Sztuk Pięknych studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni Xawerego Dunikowskiego. Dyplom uzyskał w 1956 roku.

Tworzy w metalu i kamieniu rzeźby o formach uproszczonych (także ażurowych) i stylizowanych, a także ekspresyjnych, nierzadko o tematyce martyrologicznej (Pieta Oświęcimska I 1960 i Pieta Oświęcimska II 1962). Jest autorem wielu pomników, m.in. Żołnierza Polskiego w Krakowie (1978), Braterstwo Broni w Riazaniu czy ostatnio - Piwnicy Pod Baranami (2000, Kraków - Park Decjusza). Jedno z jego najbardziej znanych dzieł to stojący obok Smoczej Jamy u stóp wzgórza wawelskiego ziejący ogniem Smok. (1970). W swoje rzeźby wkomponowuje naturalne formy kamienia, przy czym wykorzystuje także skamieliny (cykl: Amonity, 2000).
Muzeum rzeźb artysty i galeria na wolnym powietrzu mieści się na terenie Parku Decjusza w Woli Justowskiej w Krakowie.
Okolica/Dojazd: Odległość od Rynku 2 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica.

W narożniku ulicy Wawrzyńca i Bożego Ciała, w sercu Kazimierza, stoi wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego kościół Bożego Ciała - pierwszy w Polsce pod takim wezwaniem.

Kościół Bożego Ciała

ul. Bożego Ciała 26, Kraków
tel.: 0*12 430 59 95

Historia: Rok powstania: ok. 1340
To wydłużona trójnoga bazylika z zakończonym trójbocznie prezbiterium otoczonym skarpami. Przy fasadzie zachodniej znajduje się wieża z XVII-wiecznym hełmem. Obiekt zbudowany z ciemnoczerwonej cegły, gdzieniegdzie łączonej z białym kamieniem. Fasadę z dużym ostrołukowym oknem wzbogaca XV-wieczny zębaty szczyt najeżony pinaklami. We wnętrzu znajdujemy barokowy wystrój, dobrze zachowany przykład XVII i XVIII-wiecznej snycerki. Wszystkie ołtarze w nawie głównej pochodzą z II poł. XVIII w. podobnie jak oryginalna ambona w kształcie łodzi. Imponująco prezentuje się w wielki bogato złocony ołtarz główny. Centralne miejsce zajmuje obraz "Boże Narodzenie" pędzla Tomasza Dollabellego, nadwornego malarza Wazów.

W lewej nawie manierystyczny kamienny ołtarz poświęcony otaczanemu na Kazimierzu szczególnym kultem - błogosławionemu Stanisławowi Kazimierczykowi. Wnętrze kościoła jest doskonałym przykładem barokizacji architektury gotyckiej. Wychodząc od strony północnej, warto przyjrzeć się budynkom klasztornym (w części XV-wiecznym).
Wejście: Bramą od ul. św. Wawrzyńca, a następnie przez portal od północnej strony 2 stopnie w dół i 1 we wnętrzu przy zejściu do nawy głównej. Od ul. Bożego Ciała - dość stromy zjazd.
Wnętrze: We wnętrzu jeden stopień z nawy bocznej do głównej. Korytarze mają 200 cm szerokości (możliwość zawrócenia w szerszych miejscach).
Okolica/Dojazd: Parkowanie na pl. Wolnica lub przy ulicy św. Wawrzyńca. Odległość od Rynku 2 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica.

Ulicę Bożego Ciała przecina najpierw ul. Józefa, która doprowadzi do ul. Szerokiej (na prawo), najważniejszej na krakowskim Kazimierzu (przy ul. Józefa 7 znajduje się siedziba towarzystwa promującego Kazimierz, czynne: pon.-pt.: 10-16).
Następna przecznica ulicy Bożego Ciała to ul. Rabina Meiselsa. Skręćmy w nią, w prawo. Nieopodal znajduje się Centrum Kultury Żydowskiej.

Centrum Kultury Żydowskiej

ul. Rabina Meiselsa 17, Kraków
tel.: 0*12 430 64 49, 430 64 52
e-mail: uwrussek@cyf-kr.edu.pl
Czynne: pon.-pt. 10-18; sob.-niedz.: 10-14

Historia: Rok powstania: I993
Centrum Kultury Żydowskiej działa od 24 listopada 1993 roku pod auspicjami Fundacji Judaica. Powstało w Krakowie, jako inicjatywa obywatelska, której celem jest ochrona dziedzictwa kulturowego Żydów w Polsce, rozpowszechnianie wiedzy o nich wśród młodego pokolenia, jak również ocalenie od zapomnienia obecności i znaczenia Żydów w dziejach Polski. Fundacja i Centrum mieszczą się w starannie odrestaurowanym budynku XIX-wiecznej modlitewni. Odnowienie, modernizacja i rozbudowa były możliwe dzięki pomocy finansowej Kongresu Stanów Zjednoczonych poprzez Polsko-Amerykańską Wspólną Komisję ds. Pomocy Humanitarnej w Warszawie, a także wielu polskich instytucji.

Zgodnie ze statutem Fundacji Judaica, Centrum Kultury Żydowskiej jest miejscem otwartym dla wszystkich: swój program adresuje do społeczności żydowskiej i nie żydowskiej, zarówno polskiej, jak i zagranicznej.

Centrum Kultury Żydowskiej organizuje spektakle teatralne, koncerty, wernisaże, spotkania autorskie, wykłady, promocje książek, a także "Miesiąc Spotkań z Kulturą Żydowską BAJIT CHADASZ", jesienią, w pierwszym miesiącu roku żydowskiego - Tishri.
Oprócz działalności kulturalnej, Centrum zajmuje się działalnością edukacyjną - organizuje Program Letni dla studentów anglojęzycznych i niemieckojęzycznych.
Wejście: 4 stopnie.
Dostępność: We wnętrzu sale wykładowe, ekspozycje, antykwariat i toaleta na różnych kondygnacjach i poziomach (I piętro, parter, piwnica).
Gastronomia: W Centrum na poziomie parteru znajduje się kawiarnia - ceny umiarkowane.
Toaleta: Niedostępna - w piwnicy.
Okolica/Dojazd: Najlepiej zaparkować na ulicy przy samym obiekcie, nowa nawierzchnia - równa kostka.
Odległość od Rynku Głównego: 3 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica.

W perspektywie ul. Meisesa rozpościera się plac Nowy, z charakterystycznym okrąglakiem, targowisko nawiązujące m.in. do tradycji żydowskiego handlowania.

Plac Nowy

Pl. Nowy, Kraków
Czynne: okrąglak - 5.30-I4, targowisko do zmierzchu

Historia: Rok powstania: 1900 - "okrąglak"
Targowisko zwane powszechnie "placem żydowskim", był przed wojną i jest obecnie placem handlowym. Jego środek zajmuje okrągła hala targowa, potocznie nazywana "okrąglakiem", zbudowana w 1900 roku, a w 1927 roku wydzierżawiona przez miasto gminie żydowskiej na rytualną rzeźnię drobiu. Rzeźnia została zlikwidowana przez
Niemców już na początku okupacji Krakowa, a po wojnie w "okrąglaku" ponownie znalazła się mięsna hala targowa.

Handlowanie na placu wyznaczają dni tygodnia, którym przyporządkowane są artykuły: we wtorki i piątki handluje się ptactwem domowym, od poniedziałku do soboty - płodami rolnymi, w soboty plac zamienia się w antykwariat i targ staroci, a w każdą niedzielę, od wczesnych godzin porannych do południa, cały plac zajmują setki sprzedających - głównie odzież z drugiej ręki.

Wokół placu znajdują się puby i kawiarnie: "Mechano Club" (poziom zerowy), "Singer" (2 stopnie), "Tam i z powrotem" (2 stopnie) "Alchemia" (1 stopień).
Wejście: Na plac targowy z każdej strony krawężnik, 3 stopnie na plac. Najłagodniej od ul. Estery.
Dostępność: We wnętrzu, w "okrąglaku" bez barier. Szerokość wejścia: 100 cm.
Gastronomia: Na zewnątrz "okrąglaka" bufetowe okna i lady: hot-dogi, hamburgery, zapiekanki, napoje, tanio. "U Endzia" podobno najlepsze w okolicy schabowe z kapustą.
Toaleta: Brak
Okolica/Dojazd: Najlepiej zaparkować na ulicy przy samym obiekcie, nowa nawierzchnia - równa kostka.
Odległość od Rynku Głównego: 2,8 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek: Stradom.

Ubój rytualny powoduje, że mięso i jego przetwory stają się koszerne, czyli czyste. Odbywać się musi w specjalnym miejscu, specjalnym nożem i trzema pociągnięciami (chodzi o całkowite upuszczenie krwi).
Oto kilka ortodoksyjnych zasad koszerności, nakazujących przestrzegać, by: potraw mlecznych nie mieszać z mięsnymi, usuwać najmniejsze ślady krwi, nie jadać mięsa nieparzystnokopytnych przeżuwaczy (wielbłąd) jak i parzysto- i jednokopytnych nieprzeżuwaczy (koń, świnia), ryb bez łusek (węgorz), skorupiaków, ptactwa wodnego (kaczka).
Zasady są restrykcyjne i jest ich bardzo wiele.

Obchodząc plac, dochodzimy do ulicy Estery. Nosi ona nazwę na cześć jednej z licznych kochanek króla Kazimierza Wielkiego - pięknej ponoć Żydówki, Esterki. Przy ulicy jedno miejsce parkingowe z kopertą.
Jesteśmy w pobliżu wąskich ulic z nierównymi chodnikami i krawężnikami, bez zjazdów. W pobliżu znajduje się kilka żydowskich bożnic.
Na lewo perspektywę ulicy Estery zamyka synagoga Tempel, a niemal na wprost, u zbiegu ulic Estery i Izaaka - znajduje się synagoga Izaaka, zwana inaczej - Ajzyka.

Synagoga Izaaka

ul. Kupa 16, Kraków
Czynne: 9-18 (oprócz sobót i świąt żydowskich)

Historia: Lata powstania: 1633-1644
Bożnica ufundowana przez bogatego kupca Izaaka Jakubowicza, bankiera i długoletniego seniora gminy żydowskiej. Jej budowę rozpoczęto w 1638 roku, kiedy Jakubowicz uzyskał zgodę króla Władysława IV. Budowę jednak musiano wstrzymać na skutek protestów proboszcza parafii kościoła Bożego Ciała, który swój sprzeciw argumentował bliskością ulicy, przy której mieszkali chrześcijanie. W związku z czym, według niego, mogło zdarzyć się, że kapłani niosący Najświętszy Sakrament przejdą obok synagogi, a to będzie profanacja. Ciała Chrystusa. Szczęśliwie jednak po zakończeniu budowy, w 1644 r., nastąpiło uroczyste otwarcie synagogi.

W czasie okupacji hitlerowskiej synagoga została kompletnie ograbiona i zniszczona. W 1946 roku planowano zamienić ja na kościół. Nad wnęką, gdzie dawniej ustawiona była Święta Arka, zawieszono krzyż, później jednak odstąpiono od tego pomysłu.

W latach 50. XX w. synagogę przejął Związek Artystów Polskich z przeznaczeniem na pracownie rzeźbiarskie. Związek opuścił ją w latach 70., a synagoga, bez swojego gospodarza, zaczęła szybko popadać w ruinę.

Dzisiejszy wygląd tej wczesnobarokowej budowli to wynik znakomitej renowacji, przeprowadzonej w latach 1983-1995. W trakcie prac odkryto bezcenną polichromię z XVII wieku.
Na parterze znajduje się, poza przedsionkiem, sala modlitewna dla mężczyzn z dekoracją stiukową oraz naściennymi inskrypcjami z XVII i XVIII w. Na piętrze umiejscowione jest, nawiązujące formą do chórów kościelnych, pomieszczenie dla kobiet. Ma ono wspólne sklepienie z salą główną i jest oddzielone od niej ażurową ścianką o pięciu arkadach.

Obecnie synagoga jest miejscem realizacji autorskiego projektu Dominika Dybka, projektu, którego celem jest przybliżenie zaginionego świata Żydów krakowskich, poprzez projekcje filmów dokumentalno-historycznych, spotkania, koncerty muzyki żydowskiej oraz wystawy. Realizacja tego programu pomoże dokończyć prace konserwatorskie w synagodze, w tym odbudowanie bimy i schodów do szafy ołtarzowej.
Zwiedzanie: Mężczyźni w jarmułkach - do kupienia lub wypożyczenia na miejscu.
Wejście: Krawężnik przy ulicy I dość wysoki stopień. Szerokość drzwi: 90 cm.
Okolica/Dojazd: Najlepiej zaparkować na ulicy przy obiekcie. Odległość od Rynku Głównego: 3 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, I0, przystanek - Stradom; tramwaje 3, 9, 11, 13, 24, przystanek - Wawrzyńca.

Synagodze (bożnica, bóżnica) jest żydowskim domem modlitwy - miejscem kultu, odczytywania Nauk. Kiedyś w Polsce rozróżniano synagogi bogate) i bóżnice (skromne pomieszczenie). Obecnie to rozróżnianie się zatarło i określenia są wymiennie.
Wewnątrz synagogi znajduje się aron ha-kodesz - szafa w murze (od strony Jerozolimy), gdzie we wnęce przechowywany jest zwój Tory, otulony tkaniną.
Nie wolno go bezpośrednio dotykać, służy do tego wskaźnik, często z miniaturą rzeźby dłoni.
Nabożeństwo prowadzi rabin, a śpiew - kantor, nie musi ono odbywać się w synagodze, wystarczy że zbierze się I0 mężczyzn po micwie (pełnoprawnych członków gminy).

Po prawej stronie, w stosunku do głównego wejścia do synagogi Izaaka, znajduje się pub "Warsztat cafe" (2 stopnie, ale wystawiany podjazd, toaleta dostępna, choć nieprzystosowana).
Skręcamy na lewo, w ul. Kupa prowadząca do ul. Warszauera (nazwaną tak na cześć lekarza pomagającego ubogim). Ulica Kupa, tak jak i stojąca przy niej synagoga, swe nazwy zawdzięczają hebrajskiemu słowu oznaczającemu składkę.

Synagoga Kupa

ul. Kupa 8, Kraków

Historia: Wiek XVII
Synagoga jest niewielką, zabudowaną na planie prostokątna budowlą, z pozbawionymi ozdób ścianami zewnętrznymi. Składała się jedynie z sali modlitewnej dla mężczyzn oraz z niewielkiej przybudówki od strony zachodniej. We wnętrzu synagogi nie pozostał żaden ślad z jej ciekawego wyposażenia. Zachowały się jedynie resztki malowideł na drewnianym stropie, między innymi z widokami miast: Hajfy, Chebronu, Tyberiady, oraz Bramy Jaffy.

Wzniesiona została w I połowie XVII w. jako dar gminy żydowskiej, stąd wywodzi się jej nazwa - "kupa" to po hebrajsku - 'kasa, skałka'. Do synagogi przylegają fragmenty dobrze zachowanego XV-wiecznego muru obronnego Kazimierza.
W czasie II wojny światowej bożnica została całkowicie zdewastowana.
Zwiedzanie: Z zewnątrz. Trwają zaawansowane prace konserwatorskie. Po odrestaurowaniu budynku synagogi będzie udostępniony zwiedzającym oraz ponownie stanie się domem modlitwy.
Okolica/Dojazd: Najlepiej zaparkować na ulicy przy obiekcie. Odległość od Rynku: 3 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek - Stradom; tramwaje 3, 9, 11, 13, 24, przystanek - Wawrzyńca.

Kiedy dojdziemy do końca ul. Kupa, ujrzymy charakterystyczną biała bryłę, stojącej u zbiegu ulicy Miodowej i Podbrzezia.

Synagoga Tempel

ul. Miodowa 24, Kraków
tel.: 0*12 423 20 97
Czynne: zwiedzanie: pon-pt.: 10-16

Historia: Rok powstania: 1862
Neoromańska synagoga Temple zbudowana została w I862 roku przez Stowarzyszenie Postępowych Izraelitów. Obok wzniesiono rytualną łaźnię służącą do obrzędowych kąpieli oczyszczających. W okresie II wojny światowej Niemcy przeznaczyli synagogę na magazyn, a po wyzwoleniu miasta ponownie zaczęła pełnić funkcję religijną.
Niedawno wnętrze synagogi zostało gruntownie wyremontowane. Elewacja i witraże zostały odnowione dzięki funduszom Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa, natomiast wnętrze dzięki Światowemu Funduszowi Zabytków.

W przeciwieństwie do ascetycznej wręcz i oszczędniej w dekoracji synagogi Izaaka, bożnica Temple imponuje bogactwem wnętrza, na które składają się polichromie stropu, rzeźbione balustrady galerii na piętrze, żyrandole oraz zdobiona kamienną okładziną ściana z aron ha-kodeszem (ozdobną szafą służącą do przechowywania zwojów Tory).

Wystrój jest połączeniem stylów: renesansowego i mauretańskiego.
Powyżej głównego wejścia, pod trójkątnym przyczółkiem fasady, wmurowano tablice Mojżeszowe, wykonane z czarnego marmuru, a poniżej umieszczono tekst ze słowami psalmu (Ioo.4): "Wstępujcie w bramy Jego z pieśnią dziękczynną, z hymnami, pochwalnymi na Jego dziedzińce". Przy ścianie wschodniej znajduje się Święta Arka w monumentalnym obramieniu, do której prowadzą szerokie schody. Z wnętrza dobrze widocznych jest 36 pięknych, kolorowych witraży w oknach na parterze i na piętrze synagogi.

Powstanie synagogi oraz wszystkie innowacje wprowadzone do liturgii wzbudzały wiele kontrowersji i protestów Żydów ortodoksyjnych, skupiających się głównie w Synagodze Remuh. W synagodze Temple kazania wygłaszane były po polsku i niemiecku, przez kaznodziejów z wykształceniem akademickim. Najbardziej znanym i najwybitniejszym był absolwent Wydziału Teologii Uniwersytetu Berlińskiego, późniejszy poseł na Sejm Rzeczypospolitej, dr Ozjasz Thon.
W okresie międzywojennym, w tej bożnicy, oprócz kantora i chóru, śpiewały również kobiety. W Synagodze Temple gromadzili się głównie zwolennicy Haskali, ruchu propagującego odrodzenie społeczne i kulturalne Żydów, rozwój nauki, reformę szkolnictwa oraz zbliżenie do kultury kraju, w którym żyli.
Bilety: Wstęp płatny (kilka złotych).
Wejście: Synagoga jest prawie bez barierowa - do pokonania tylko niewysoki próg w drzwiach wejściowych. Szerokość drzwi: 75 cm.
Zwiedzanie: Poza sobotą i świętami żydowskimi.
Okolica/Dojazd: Najlepiej zaparkować na ulicy przy obiekcie. Odległość od Rynku: 2,8 km. Dworzec w odległości 4 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek - Stradom; tramwaje 3, 9, 11, 13, 24, przystanek - Wawrzyńca.

Wracamy na ul. Estery i dochodzimy do jej przeciwległego końca ul. Józefa, przy której działa wspomniana już organizacja promująca dzielnicę i jej tradycje.

Towarzystwo Miłośników Królewskiego Miasta Kazimierza

ul. Józefa 7, Kraków
tel./faks 0*12 430 65 03
e-mail: biuro@kazimierzbiuro.kraknet.pl
Czynne: pon-pt.: 10-16

Historia: Rok powstania: 1988
Towarzystwo jest organizacją pozarządową, nie nastawioną na zysk. Jest jedyną tego typu organizacją, której misja dotyczy wszelkich aspektów rozwoju, promocji, kultury i działalności społeczno-edukacyjnej na Kazimierzu. Powstało w 1988 roku, od 2001 roku reaktywowane jest w odnowionym składzie. W 2001 roku zrealizowano następujące projekty:
- Doroczny konkurs fotograficzny "Kazimierz - sercem, okiem, obiektywem"
- Program edukacyjny dla młodzieży "Kazimierz przyszłość dla przeszłości"
- Doradztwo dla mieszkańców - "Poznaj swoje prawa"
- Publikacja kwartalnika "Kazimierz" w wersji angielskiej i polskiej. Celem pisma jest
promocja Kazimierza, informowanie o istotnych wydarzeniach, szerzenie postaw tolerancji i wzajemnego zrozumienia w stosunkach polsko-żydowskich. Kwartalnik "Kazimierz" jest dystrybuowany bezpłatnie na terenie Krakowa.
Towarzystwo służy też informacją i pomocą specjalistom oraz dziennikarzom zainteresowanym rewitalizacją Kazimierza.
Wejście: 2 stopnie.
Toaleta: Brak
Okolica/Dojazd: U zbiegu ulic Józefa i Bożego Ciała. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica lub tramwaje 3, 9, 11, 13, 24, przystanek - Wawrzyńca.

Przy ul. Józefa, przy której mieszczą się galerie i urokliwe knajpki np. dostępny bar-sklep "Kawa pod kogutem" (Józefa II), widzimy kolejną kazimierską synagogę; jednak można ją podziwiać tylko od południowej elewacji.

Synagoag Wysoka

ul. Józefa 38, Kraków

Historia: Lata powstania: 1556-1563
Południowa elewacja synagogi jest podparta czterema wysokimi skarpami i przecięta gzymsem, biegnącym tuż nad parterem. Na piętrze znajdują się trzy wysokie, półkoliście zakończone okna, które oddzielone skarpami odpowiadają dwóm oknom i okutym w renesansowym portalu na parterze. Wnętrze synagogi tworzyło pomieszczenie, które nakryte było renesansowym sklepieniem kolebkowym z lunetami, ozdobnym dekoracją stiukową.

Otoczona wysokimi skarpami została wzniesiona jako trzecia z kolei synagoga kazimierska należała do najbogatszych bożnic na Kazimierzu. Nazwa jej wywodzi się od sali modlitewnej, która umiejscowiona była na I piętrze (na parterze znajdował się sklep).

Wejście zdobi okazały późnorenesansowy portal. W okresie okupacji Synagoga Wysoka została całkowicie zniszczona i pozbawiona cennych przedmiotów kultu. Została odbudowana w 1966 roku.
Obecnie mieszczą się tu pracownie konserwatorskie dzieł sztuki.
Zwiedzanie: Z zewnątrz
Okolica/Dojazd: Można przy samym obiekcie, jest tu mały parking. Odległość od Rynku: 3 km. Autobus nr 502; tramwaj nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica lub tramwaje 3, 9, 11, 13, 24, przystanek - Wawrzyńca.

Ulica Józefa doprowadzi do ulicy Szerokiej - serca Kazimierza. Tu znajdują się trzy synagogi: najstarsza synagoga krakowska i jedna z najwcześniej powstałych w Polsce - Synagoga Stara, synagoga ortodoksyjna - Remuh, z zachowanym cmentarzem, oraz synagoga Poppera, zwana tak od nazwiska fundatora (nie będąca obecnie domem modlitewnym). Plac za Synagogą Starą nazywa się Bawół od historycznej osady, a według tradycji, to w jego pobliżu miał pierwotnie powstać, według zamysłów Kazimierza Wielkiego, uniwersytet.

Ulica Szeroka

Nazywana Wielką, była i wciąż jest centrum dawnego Miasta Żydowskiego (Oppidum Iudeorum). Dzisiaj to "salon" Kazimierza, synagogami, stylowymi restauracjami i hotelami.
Większość z lokali nawiązuje do żydowskiej tradycji i kultury, próbując odtworzyć, poprzez wystrój, kuchnię i muzykę, klimat przed wojennych czasów. Serwowane są żydowskie potrawy, organizowane koncerty muzyki klezmerskiej, sklepiki oferują pamiątki z pobytu na Kazimierzu. Na ulicy Szerokiej odbywa się każdego roku finałowy koncert Festiwalu Kultury Żydowskiej. Ulica Szeroka jest pozostałością po wielkim placu średniowiecznej wsi Bawół, włączonej do Kazimierza w 1340 roku. Po założeniu Oppidum Iuderorum, w tym miejscu koncentrował się handel Żydów kazimierskich. Tutaj przez wieki stały jatki rzeźnicze, kramy sukienników i innych handlarzy, a przy Synagodze Starej i w jej przedsionku urzędował kahał (zarząd gminy) i sąd żydowski.

Ulica ma niezwykłą architekturę sakralną i świecką. Tutaj znajdowały się cztery synagogi: Stara, Remuh, Poppera i Na Górce (już nieistniejąca) oraz jeden z najstarszych, zachowanych cmentarzy w Europie - cmentarz Remuh, a także XVII-wieczna mykwa. W niektórych kamienicach zachowały się renesansowe międzyokienne kolumny, ozdobne detale kamieniarskie, świadczące o wielkiej dbałości właścicieli wyposażających i dekorujących domy.

W kamienicy oznaczonej nr 14 urodziła się Helena Rubinstein, właścicielka imperium kosmetycznego.
Perspektywę ul. Szerokiej z jednej strony zamyka Stara Synagoga, a z drugiej - okazały dom, zwany pałacem Jordanów.
Mieszczą się w nim na parterze restauracje. Tu kręcono kilka scen filmu Lista Schindlera.

Rytuał oczyszczenia w mykwie (rytualnej łaźni) polegał na całkowitym zanurzeniu w wodzie osoby ubranej w białą koszulę. Mykwy były oddzielnie dla obu płci i różnie urządzone. Ważna w rytuale jest woda - musi być naturalna (deszczowa lub źródlana). Kąpiel rytualna obowiązuje przed świętami, a kobiety dodatkowo po menstruacji i połogu.

Przechadzkę po ul. Szerokiej zacznijmy od najstarszego zachowanego w Polsce obiektu żydowskiej architektury sakralnej - obecnie oddziału Muzeum Historycznego m. Krakowa.

Stara Synagoga

ul. Szeroka 24, Kraków
tel.: 0*12 422 09 62
czynne: pon. 10-19, wt.-niedz.: 10-17

Historia: Rok powstania: 1570
To najstarszy i najwspanialszy w Polsce zabytek żydowskiej architektury sakralnej, powstały na miejscu gotyckiej synagogi spalonej w 1557 roku. Odbudowę świątyni gmina żydowska powierzyła wybitnemu architektowi, Mateuszowi Gucciemu, który postawił dwunawową halę, podniósł sklepienie i oparł je na wysmukłych, toskańskich kolumnach. Prace budowlane zostały ukończone w 1570 roku. Później jednak bożnica uległa wielu przebudowom. Ostatecznie gotycko-renesansowa świątynia jest dachem zasłoniętym renesansową attyką, ozdobioną półkolistymi wnękami. Parterowa przybudówka od strony północnej, tak zwany babiniec, z charakterystycznymi trójkątnymi daszkami, była pomieszczeniem dla kobiet.

Podczas II wojny światowej Niemcy przeznaczyli synagogę na magazyn, rekwirując zabytkowe przedmioty ze złota i srebra, a po jakimś czasie usuwając nawet wszystkie elementy drewniane i metalowe (m.in. gotyckie sklepienie i toskańskie kolumny). Obecną formę synagoga zyskała dzięki pracom renowacyjnym przeprowadzonym w latach 1956-1959 pod nadzorem Miejskiego Konserwatora Zabytków. Po wejściu do wnętrza znajdujemy się w przedsionku - niewielkiej sali pokrytej spłaszczonym sklepieniem. Stoją tu pod ścianami dębowe ławy oparte na kamiennych słupkach. W północno-wschodnim narożniku znajduje się kamienna studnia na żywą wodę. Wejście do głównej hali modlitewnej prowadzi przez renesansowy portal, w którym osadzone są żelazne, kute drzwi.

Sala Modlitewna to dwunawowa hala pokryta krzyżowo-żebrowym sklepieniem, wspartym na dwóch kolumnach. Nad drzwiami wejściowymi znajduje się barokowa skarbonka z XVII w. Na środku sali, między kolumnami, wznosi się dwunastoboczna, żelazna klatka podwyższenia tzw. bima, która służyła do odczytywania modlitw. Pod ścianą wschodnią stoi szafa ołtarzowa. Kamienne, bogato zdobione ornamentami, późnorenesansowe obramienia szafy zamykają kute, żelazne odrzwia. Osłania je ozdobna, wzorzysta tkanina. Z lewej strony podwyższenia ołtarzowego stoi podłużna, kamienna szafa na wieczny ogień. Można zobaczyć także salę kobiet oraz salę śpiewaków.

Przez stulecia w Starej Synagodze koncentrowało się życie religijne i administracja oraz sądownictwo Kazimierza. Obecnie ta bożnica jest oddziałem Muzeum Historycznego m. Krakowa, w którym eksponowane są zbiory judaistyczne.
Dostępność: Starej Synagogi prowadzi zejście po 8 szerokich, ale dość płaskich schodach; każdy ma ok. 1 m.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu przy ul. Szerokiej z miejscami dla osób niepełnosprawnych: 50 m. Odległość od Rynku Głównego: 3 km. Autobus nr 502; tramwaje nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica lub tramwaj 3, 13, 24, przystanek - Miodowa.

Największy ruch panował na Kazimierzu w piątek. W ten dzień gorączkowe podniecenie ogarniało szczególnie żydowskie kobiety, przygotowujące rytualne posiłki. Krawcy i szewcy biegiem odnosili klientom zamówioną garderobę, tragarze na wózkach lub plecach dostarczali pospiesznie ładunki, handlarze starali się jak najszybciej wyzbyć resztki towarów. Wszystko po to, by zdążyć jeszcze na czas przynieść żonie pieniądze potrzebne na zakupy chały, ryby, czy mięsa. W piątek wieczorem zapełniały się synagogi i bożnice Kazimierza: Stara, Remuh, Wysoka, Poppera i inne. Światła płonących świec rzucały skąpe promienie na ulicę i wtedy dzielnica zapełniona rozmodlonymi Żydami, nabierała swoistego uroku.

Warto zaplanować sobie dłuższą przerwę w zwiedzaniu Kazimierza właśnie na ul. Szerokiej i skosztować specjałów kuchni żydowskiej. Przy okazji można odetchnąć specyficzną atmosferą Kazimierza w restauracji czy kawiarni, których wystrój często przenosi gości do dawnych i typowych żydowskich mieszkań. Dla grup zorganizowanych można zamówić posiłek (specjały kuchni żydowskiej) i koncert muzyki. Gwarantowane niezapomniane przeżycia.
Przez ogródek restauracji "Alef" (1 stopień) dostaniemy się do bożnicy Poppera.

Bożnica Poppera

ul. Szeroka I6 , Kraków
tel.: 0*12 421 29 87

Historia: Rok powstania: ok. 1620
Bożnica została wzniesiona z fundacji bogatego Wolfa Poppera, zwanego Bocianem, jednego z najznakomitszych kupców i bankierów kazimierskich, którego nazwisko było niemal powszechnie znane wśród kupców środkowej Europy.

Synagoga została niezwykle hojnie wyposażona przez swojego fundatora, należała w tym czasie do najbogatszych na Kazimierzu.
Odrestaurowana po wojnie, od w 1967 roku jest siedzibą Staromiejskiego Centrum Kultury Młodzieży, w którym dzieci i młodzież uczestniczą m.in. w zajęciach plastycznych oraz w Sekcji Poznawania Historii i Kultury Żydów. Jest to niewielka budowla salowa, z kolebkowym sklepieniem, z murami wspartymi potężnymi skarpami od zewnątrz.

W zachowanej części bożnicy znajdował się przedsionek, a nad nim galeria dla kobiet. Sam budynek synagogi oddzielony jest od ulicy Szerokiej małym dziedzińcem, zamkniętym ażurową bramą.
W sali modlitewnej nakrytej beczkowym sklepieniem, zachowała się jedynie szafa ołtarzowa, na której widnieją wizerunki lwa, orła, lamparta i jelenia, będących symbolami siły i zdolności ludzkich.
Wejście: Do zwiedzania w lipcu: 1 stopień.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu: 10 m. Na ul. Szerokiej znajduje się duży parking z miejscami dla osób niepełnosprawnych.
Odległość od centrum: 3 km. Dworzec w odległości 4 km.
Autobus nr 502; tramwaje nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica lub tramwaj 3, 9, 11, 13, 24, przystanek - Wawrzyńca.

Wolf Popper zwany Bocianem był to kupiec żydowski rodem z Chęcin. Po przybyciu do Krakowa poślubił córkę bogatego Żyda kazimierskiego - Lewka Landuna. Dzięki małżeństwu oraz prowadzonej działalności handlowej dorobił się znacznego majątku. Swych faktorów utrzymywał we Wrocławiu i w Pradze, z którymi to miastami utrzymywał stałe kontakty. W 1620 roku  ufundował na Kazimierzu bożnicę zwaną dzisiaj Bożnicą Poppera (ul. Szeroka 16). Jego przydomek wiąże się z legendą, według której modlił się on stojąc na jednej nodze.

Po drugiej stronie ulicy, za ozdobną bramą, kryje się bożnica ortodoksyjnych Żydów, czynny dom modlitwy, związany z postacią wyjątkową, słynnym uczonym-talmudystą - Rabinem Remuh.

Synagoga Remuh

ul. Szeroka 40 Kraków
tel.: 0*12 422 12 74
Czynne: pon.-pt.: 9-16 - dla zwiedzających, później nabożeństwo

Historia: Rok powstania: 1557
Bożnica powstała jako fundacja Isserlesa, bogatego kupca i zaufanego bankiera Zygmunta Auguste. Współczesny kształt architektoniczny uzyskała w trakcie gruntownej restauracji, przeprowadzonej w 1829 roku.

W okresie okupacji hitlerowskiej w latach 1939-1945 w bożnicy był magazyn impregnowanych worków na zwłoki i (w babińcu) magazyn sprzętu straży pożarnej, przy czym ten ostatni znajdował się tam jeszcze po 1945 roku. Bożnica została ogołocona z cennych przedmiotów kultu. Zniszczeniu uległa zabytkowa bima i większość ruchomego wyposażenia. Po zakończeniu wojny wróciła we władanie Żydowskiej Gminy Wyznaniowej i dzięki jej staraniom, w 1957 roku została odnowiona. Niektóre detale wystroju wnętrza, jak np. bima, bezpowrotnie zniszczone w czasie niemieckiej okupacji, zostały pieczołowicie zrekonstruowane lub też uzupełnione elementami obcymi.
Wejście na teren kompleksu - synagoga i cmentarz - prowadzi przez bramę zwieńczoną tympanonem i napisem okalającym portal.

Pośrodku synagogi znajduje się bima - umieszczona na podwyższeniu mównica. W synagodze odbywają się sobotnie i świąteczne nabożeństwa.
Synagoga Remuh była jedną z najsłynniejszych w Europie. W bożnicy przechowywane jest krzesło pochodzące z XVI w., na którym, wg tradycji, miał zasiadać słynny filozof rabin Moses - Remuh (Mojżesz Isserles) - syn fundatora.

Mojżesz Isserles (1525-1572) zwany Rabinem Remuh był najsłynniejszym polskim uczonym-talmudystą, naczelnym, rabinem gminy żydowskiej i rektorem krakowskiej jesziwy, którą sam założył, a która wkrótce zdobyła sobie sławę w całym żydowskim świecie. Przyjeżdżali tutaj pobierać nauki żydowscy studenci z całej  Polski oraz Europy. Rabin Remuh był najwybitniejszym aszkenazjskim kodyfikatorem prawa talmudycznego. Kodyfikacja ta umożliwiała organizację życia autonomicznych gmin żydowskich. Ortodoksyjni Żydzi po dziś dzień używają tego kodeksu dla określenia zasad swojego postępowania w każdym momencie swojego życia. Zmarł w opinii wyjątkowości. Na jego grobie wyryto napis: "Od Mojżesza (Majmonidesa) do Mojżesza (Isserlesa) nie powstał nikt taki jak Mojżesz". Pobożni Żydzi, w rocznicę jego śmierci tłumnie pielgrzymują do grobu na cmentarzu, który znajduje się obok synagogi nazwanej jego imieniem. Ku czci rabina, uważanego przez Żydów za cudotwórcę, zawsze pali się lampa.
Zwiedzanie: W wyznaczonych godzinach, mężczyźni w jarmułkach wypożyczonych na miejscu.
Wejście: Szeroki próg na zewnątrz, a następnie 3 stopnie w środku budynku, wąsko.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu 10 km. Na ul. Szerokiej znajduje się duży parking z miejscami dla osób niepełnosprawnych. Odległość od centrum: 3 km. Dworzec w odległości 4 km.
Autobus nr 502; tramwaje nr 6, 8, 10, przystanek - Stradom lub tramwaje 3, 9, 11, 13, 24, przystanek - Miodowa.

*****
Szabat (w wersji ortodoksyjnej)
Święto obchodzone w każdą sobotę, przy czym rozpoczyna się w piątek po zmierzchu i kończy o zmierzchu dnia następnego.
Fundamentem szabatu jest fragment z Księgi Rodzaju, w którym opisano stworzenie świata (I,I-3I). Dzieło to trwało sześć dni, po których Bóg postanowił odpocząć i "pobłogosławił siódmy dzień i uczynił go świętym" (Gen. 2,3). Dlatego też Żydzi uważali, że święto to sam Bóg dał narodowi wybranemu jako najwspanialszy dar, jako znak Swojej obecności w historii umiłowanego ludu. W tym dniu zakazana była wszelka praca, a szczegółowe przepisy pouczały, jak odróżnić zwykłe i niezbędne czynności od tych, które naruszają spokój szabatowego wypoczynku. Uroczystości rodzinne rozpoczynała w piątek o zmierzchu pani domu, która zapala dwie świece szabasowe. Liczba ta nie jest przypadkowa. Symbolizują one sacrum i profanum.

W tym czasie mężczyźni uczestniczyli w nabożeństwie w synagodze. Po powrocie ojca do domu zasiada się do uroczystej wieczerzy. Podobnie w sobotę ważną rolę odgrywał posiłek spożywany wspólnie w gronie rodzinnym, przygotowany oczywiście poprzedniego dnia i utrzymywany w odpowiedniej temperaturze w specjalnym piecu zwanym "szabaśnikiem". Najbardziej charakterystyczną potrawą szabasową był "czulent", potrawa z fasoli, ziemniaków, mięsa cebuli i kiszki.

Wbrew opiniom tych, którzy sądzą, że szabat to jedynie święto polegające na "słodkim nieróbstwie", dzień ten ma niezwykle głębokie znaczenie. Jest tym momentem w tygodniu, w którym można powrócić do wewnętrznej harmonii. Zapracowany człowiek pozostawia na całą dobę swe sprawy i może doświadczyć tego, że nic strasznego się nie wydarzy, gdyż Panem świata jest Bóg.

*****

Z małego dziedzina przed bożnicą wchodzimy przez furtkę w murze na teren cmentarza - Remuh, wyjątkowego w tej części Europy.

Cmentarz Remuh

ul. Szeroka 40, Kraków
Czynne: pon.-czw.: 9-14, pt.: 9 - (do zachodu słońca)

Historia: Rok powstania: XVI w.
Cmentarz Remuh powstał na terenach, które zostały wykupione w 1533 roku przez Gminę Żydowską od władz miejskich. W okresie okupacji hitlerowskiej, cmentarz, jak wszystkie inne obiekty architektury i kultury żydowskiej, uległ dewastacji. Zlokalizowane tu zostało wysypisko śmieci (podobno specjalnie, by uniknąć całkowitego unicestwienia przez okupantów istniejących jeszcze nagrobków).

Po wojnie zostało jedynie kilkanaście grobów - wśród nich niezniszczony rabina Mojżesza Isserlesa. Chasydzi uważają ten fakt za wielki cud, wierząc, że jakaś nadprzyrodzona siła nie pozwoliła Niemcom zdewastować i sprofanować grobu wybitnego rabina.

W 1959 roku rozpoczęto prace konserwatorskie związane z restauracją Synagogi Remuh i porządkowaniem terenu cmentarza. Pod warstwami gruzu, śmieci i darni, natrafiono na setki kamiennych nagrobków i ich odłamków. Efektem tego odkrycia było ponowne ustawienie na cmentarzu 700 nagrobków - stel i sarkofagów.
Cmentarz żydowski Remuh to jeden z najstarszych kirkutów w Europie. Można tu zobaczyć zachowane, mimo wojennych zniszczeń, nagrobki renesansowe, których macewy (pionowo ustawiono płyty kamienne) pokryte są inskrypcjami i staro-hebrajską symboliką. Największym kultem otoczony jest grobowiec najsłynniejszego z polskich rabinów. Mojżesza Isserlesa (1525-1572), zwanego Remuh, do którego przyjeżdżają Żydzi z całego świata, by pomodlić się i zostawić karteczki z prośbami. Jak przed laty, tak i dzisiaj najwięcej pielgrzymów przybywa na stary cmentarz w rocznicę jego śmierci, zgodnie z kalendarzem żydowskim, przypadającą 18 ljar (kwiecień/maj).

Oprócz Rabina Remuh pochowani są tutaj między innymi: Abraham Joszua Heszel, Izaak Jakiubowicz - fundator Synagogi Izaaka, Natan Spira, Eliezer Aszkenazy - lekarz królów Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta.
Znaczna część nagrobków jest autentyczna, niektóre zostały odtworzone, a połamane, pokruszone i niekompletne fragmenty wmurowano we wschodnią ścianę cmentarza. Na około 20 metrach muru została stworzona swoista mozaika, zawierająca żydowskie motywy symboliki nagrobnej, hebrajskie inskrypcje i stylowe ornamenty - kazimierska Ściana Płaczu.

Symbolika zdobiąca macewy określała zwykle osobę zmarłego i funkcję, jaką pełnił w życiu. Nagrobki kapłanów zdobiły dłonie złożone w geście błogosławieństwa, zwój Tory oznaczał uczoność i pobożność, świeczniki ozdabiały groby kobiet (zapalanie i błogosławieństwo świateł szabatu jest jedną z najważniejszych powinności religijnych kobiet). Wąż eskulapa oznaczał, że zmarły był lekarzem. Równoległe z tymi symbolami występowały znaki Zodiaku, wizerunki zwierząt oraz motywy roślinne. Cmentarz w połowie XIX w. został zamknięty i założono nowy przy ul. Miodowej 55.
Wejście: 1 wysoki próg.
Okolica/Dojazd: Odległość od parkingu przy ul . Szerokiej z miejscami dla osób niepełnosprawnych: 20 m. Odległość od Rynku głównego: 2,7 km. Autobus nr 502; tramwaje nr 6, 8, 10, przystanek: pl. Wolnica lub tramwaje 3, 9, 11, 13, 24, przystanek - Miodowa.

*****
Eliezer Aszkenazy (1512-1585) jako pierwszy wyraził myśl, że "wolą Boga jest pluralizm".
Był sefardyjskim rabinem i uczonym, urodzonym w Salonikach. Wiele podróżował, w ciągu swojego życia mieszkał na Cyprze, w Wenecji, Cremonie, Pradze, na Krymie, w Poznaniu i Gnieźnie. Ostatecznie osadził się w Krakowie został lekarzem króla Zygmunta Starego, Zygmunta Augusta i królowej Bony.
Był znany z kontrowersyjnych poglądów. Negował np. prawdziwość opisanych w Biblii cudów, uważając, że było to omyłką kopistów lub nieporozumieniem.

*****
Aby dostać się do Nowego Cmentarza Żydowskiego trzeba przejść ulicę Szeroką w stronę ul. Miodowej. Cmentarz położony jest po drugiej stronie ul. Miodowej za przecinającą ją ul. Starowiślną. Po prawej stronie też za wiaduktem kolejowym znajduje się brama wejściowa.
Uwaga! Wysoko umieszczona na murze cmentarza Remuh, od strony ul. Szerokiej, tablica ostrzega w trzech językach, by chodzić prawą stroną ulicy, bo "chodnik po lewej stronie i część jezdni zostały wybrukowane na grobach". Dość to wstrząsające, zwłaszcza dla tych, którzy przeczytają informację pod koniec swej wycieczki.

Nowy Cmentarz Żydowski

ul. Miodowa 55, Kraków
Czynne: pon.-czw.: 10-15 pt.: 10-14

Historia: Rok powstania: 1800
Cmentarz Nowy powstał w efekcie wydania przez władze austriackie nakazu likwidacji znajdujących się w centrum miasta, m.in. cmentarza Remuh.
W czasie II wojny światowej Niemcy zniszczyli wiele pomników, wywożąc z cmentarza co cenniejsze nagrobki. Część z nich znalazła się w Plaszowie i użyto ich do budowy chodnika przed wejściem do biura obozowego.

W 1957 roku cmentarz został odrestaurowany dzięki funduszom amerykańskiej organizacji pomocy Żydom "Joint Distribution Commitee" i dziś jest czynnym cmentarzem żydowskim w Krakowie. Najstarsze zachowane nagrobki pochodzą z lat 40. XIX wieku. Miejsce spoczynku znaleźli tu najznakomitsi Żydzi krakowscy: rabini, teoretycy chasydyzmu, uczeni okresu Haskali, hebraiści, lekarze, naukowcy, politycy i artyści. Znajdują się tutaj pomniki Ozjasza Thona, Józefa Starego, Maurycego Gottlieba.
Niedaleko bramy wejściowej, po prawej stronie, umieszczony jest pomnik obudowany płytami nagrobnymi, z napisem: "Pamięci pomordowanych Żydów, ofiar ludobójców hitlerowskich w latach 1939-1945", upamiętniający poszczególnych ludzi oraz całe rodziny Żydów krakowskich.
Wejście: Krawężnik, a dalej bez barier.
Okolica/Dojazd: Parkowanie: Najlepiej zaparkować przy samym cmentarzem. Odległość od centrum: 2,8 km. Dworzec w odległości 4 km. Autobus nr 502; tramwaje nr 6, 8, 10, przystanek - Stradom lub tramwaje 3, 13, 24, przystanek - Miodowa.

Ulica Starowiślna, u wylotu której majaczą wieże kościoła Mariackiego doprowadzi do Rynku Głównego. Mijamy po lewej stronie pałac Pugetów (nr 11-13).

Pałac Pugetów

ul. Starowiślna 13, Kraków
tel.: 0*12 429 44 88

Historia: Rok powstania: 1875
W latach 1874-1875, na zlecenie barona Konstantego de Puget zbudowano elektryczny pałac według projektu Józefa Kwiatkowskiego. Jest jedyną zachowaną budowlą tego warszawskiego architekta, którego projekty cieszyły się znaczną popularnością.
Pugetowie wywodzili się z Francji, natomiast przodkowie linii polskiej przybyli z Włoch. W 1726 roku Jakub Benedykt Józef de Puget przybrał spolszczone nazwisko Puszet, zachowując rodzinny herb.

Sezonowo poszczególne części pałacu były wynajmowane zaprzyjaźnionym rodzinom przyjeżdżającym do Krakowa, zwłaszcza na karnawał, kiedy to w pałacu urządzano, słynne na całe miasto bale.

Po I wojnie światowej w pałacu Pugatów mieściło się Starostwo Powiatu Krakowskiego i mieszkanie starosty. W 1936 roku obiekt adaptowano na potrzeby Sądu Grodzkiego, który mieścił się tam do czasu II wojny światowej. Po wybuchu wojny, władze niemieckie przejęły całą posesję wraz z pałacem i przeznaczyły dla żandarmerii. Wtedy też, całe frontowe ogrodzenie, wraz z zabytkowymi kutymi bramami, zostało rozebrane.

Po wojnie mieściło się tu wiele instytucji, choć obiekt miał prawnych spadkobierców. W 1990 roku Jerzy Donimirski mógł formalnie przejąć nieruchomość i zająć się jej odbudową. Obecnie w pałacu mieści się Donimirski Pałac Pugetów Bussiness Center, a lokale wynajmują krakowskie firmy.
Wnętrze: Zwiedzanie z zewnątrz. Galeria na piętrze - kilkanaście schodów.
Okolica/Dojazd: Najlepiej zaparkować na ulicy przy samym obiekcie. Parking strzeżony. Odległość od Rynku: 1,8 km. Dworzec w odległości 2,5 km. Autobus nr 502; tramwaje nr 1, 3, 7, 13, 24, przystanek - Dietla.

Na odpoczynek zapraszamy do uroczej kawiarenki. Naprzeciwko Pałacu Pugetów, pod nr 10 przez bramę wchodzimy na podwórko. Po prawej stronie znajduje się kawiarenka "Manggha" (ul. Starowiślna 10; 1 stopień, brak dostępnej toalety, latem ogródek).

Wystrój z elementami secesyjnymi nawiązującymi do okresu w którym żył patron tego miejsca, Feliks "Manggha" Jasieński - znany XIX-wieczny kolekcjoner i znawca dzieł sztuki. Warto zatrzymać się na chwilę w tym miejscu - szczególnie latem, kiedy do dyspozycji klientów jest także zupełnie bezbarierowy ogródek.
Ulica Starowiślna doprowadzi do Plant. Po prawo przy rozwidleniu ul. Starowiślnej z ul. Wielopole - dostępna poczta.