Szwedzkie ''Wzornictwo bez barier'' w Warszawie

"Szwedzkie wzornictwo bez barier" jest projektem realizowanym wspólnie przez Ambasadę Szwecji w Polsce, Szwedzkie Biuro Radcy Handlowego oraz Stowarzyszenie Przyjaciół Integracji.

W ramach projektu prezentowana była w Warszawie w dniach 18-24 lutego 2004 r. wystawa przedmiotów użytkowych, które dzięki swojej funkcjonalności dostosowane są do potrzeb każdego - niezależnie od stopnia sprawności.

Otwarcia Wystawy dokonali:
Mats Staffansson - Ambasador Szwecji w Polsce
Dagmir Długosz - Wiceminister Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej
Bengt Lindqvist - były Minister ds. Polityki Socjalnej Szwecji, były sprawozdawca ONZ ds. Osob Niepelnosprawnych
Robert Draba - Wiceprezydent Warszawy
Piotr Pawlowski - Prezes Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji.

Uroczystość odbyła się 18 lutego 2004 r. o godzinie 11.00 w gmachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Dobra 56/66, sala wystawowa w Holu Głównym.

Po spotkaniu, w godz. 13.00-16.00, odbyła się konferencja poświęcona rozwiązaniom ułatwiającym funkcjonowanie osób niepełnosprawnych w społeczeństwie: "Nasza przyszłość: społeczeństwo bez barier?", sala konferencyjna na III piętrze.
W trakcie konferencji zostanie poruszony temat wykorzystania rozwiązań prawnych w procesach tworzenia planów zabudowy miasta oraz problematyka funkcjonalnego wzornictwa i wsparcia przy projektowaniu ze strony producentów.

W konferencji udział wzieli m.in.:

• Bengt Lindqvist - były Minister ds. Polityki Socjalnej, Sprawozdawca ONZ ds. Niepełnosprawnych w latach 1994-2002, 
• Roman Sroczyński - Prezes Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych 
• Adam Gwiazdowicz - Dyrektor Biura Pełnomocnika Rząd ds. Osób Niepełnosprawnych, MGPiPS 
• Maria Benktzon - Profesor projektowania przemysłowego, projektant "Ergonomidesign", 
• Håkan Ceder - Dyrektor Szwedzkiego Instytutu Sprzętu Rehabilitacyjnego 
• Paweł Wypych - Dyrektor Biura Polityki Społecznej, Urząd Miasta Stołecznego Warszawy 
• Clara Skoog Åhlvik - Dyrektor Naczelny Szwedzkiego Towarzystwa Rękodzieła i Wzornictwa 
• Carlna Hjelm - Władze samorządowe Sztokholmu.

Wystawę można było oglądać bezpłatnie.

W projekcie uczestniczą także Szwedzkie Towarzystwo Rękodzieła i Wzornictwa, Instytut Szwedzki, Instytut Sprzętu Rehabilitacyjnego oraz Sztokholmski Samorząd Wojewódzki.

Zarówno wystawa, jak i konferencja skierowane są do przedstawicieli władz rządowych i samorządowych, organizacji pozarządowych, rehabilitantów, środowiska zawodowo związanego z osobami niepełnosprawnymi, a także polskich producentów sprzętu rehabilitacyjnego, projektantów oraz przedstawicieli biznesu.
Funkcjonalne wzornictwo pozwala rozwiązać wiele problemów, z którymi na co dzień borykają się osoby pełno- i niepełnosprawne. Na projekt "Wzornictwo bez barier" składają się dwa elementy: "Wzornictwo dla każdego" i "Zabawy dla nadzwyczajnych dzieci", organizoawna będzie także konferencja.

Wystawa "Zabawy dla nadzwyczajnych dzieci", prezentowana pod tytułem "Pociąg dla dzieci", odniosła wiosną 2002 roku wielki sukces w Szwecji. Ambicją twórców wystawy jest podniesienie poziomu wiedzy o potrzebach dzieci niepełnosprawnych oraz niezbędnych im pomocach naukowych i sprzęcie pomocniczym. W wystawie bierze udział ponad 70 szwedzkich firm, prezentując ponad 170 różnych produktów. Odwiedzających wystawę zachęca się do sprawdzenia, jak ten sprzęt funkcjonuje - można przyciskać, wąchać, dotykać.

Przedmioty prezentowane na wystawie są własnością Szwedzkiego Instytutu Badawczego Urządzeń Wspomagających dla Osób Niepełnosprawnych. Instytut zajmuje się badaniami i analizą potrzeb osób z niepełnosprawnością narządu ruchu oraz testowaniem i wdrażaniem najnowszych technologii oraz urządzeń. Prowadzi też działalność edukacyjną, organizuje szkolenia dla rehabilitantów i pracowników placówek pomocowych działających na rzecz osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Współdziała z wieloma szwedzkimi producentami.

Czy można projektować sprzęt pomocniczy, przedmioty i meble przeznaczone dla osób niepełnosprawnych w taki sposób, by odpowiadały one potrzebom nas wszystkich? Odpowiedź brzmi TAK, co udowadnia wystawa "Wzornictwo dla każdego". Wszyscy pragniemy otaczać się rzeczami funkcjonalnymi i pięknymi, bez względu na to, w jakiej życiowej sytuacji się znaleźliśmy. Funkcjonalne wzornictwo może dla niektórych oznaczać nowe możliwości oraz wolność poznawania nowego. Wystawa stworzona przez Instytut Szwedzki oraz Swedzkie Towarzystwo Rękodzieła i Wzornictwa była już z sukcesem pokazywana w wielu krajach na całym świecie.

Wzornictwo dla każdego

W Szwecji dobre wzornictwo stanowi ważną część życia codziennego. Znajduje się obecnie w fazie intensywnego rozwoju będącego rezultatem wprowadzenia przez rząd szwedzki specjalnego programu mającego na celu promocję architektury i wzornictwa. Zadaniem programu jest podniesienie jakości wytwarzanych produktów. Program ma ponadto służyć za dobry przykład działań podejmowanych w tej dziedzinie przez sektor publiczny.
Sądzimy, że zagadnienie dobrego wzornictwa jest ważnym, demokratycznym prawem. Jest to po prostu kwestia sprawiedliwości i dobrobytu. Cechami, które wyróżniają dobre wzornictwo szwedzkie są: staranność, oszczędność, funkcjonalność i ponadczasowość. Eksponaty, które złożyły się na wystawę Wzornictwo dla każdego, przygotowaną przez Svensk Form (Szwedzkie Towarzystwo Rękodzieła i Wzornictwa) doskonale te cechy ilustrują.
W procesie tworzenia społeczeństwa szwedzkiego, nie pytamy jedynie o to, jakie wzornictwo tworzymy, lecz jak to robimy. Dobre wzornictwo często bierze początek z konstruktywnej współpracy z użytkownikami. Wzornictwo dla każdego to wystawa przedmiotów, które służyć mają nam wszystkim. Większość z nas na różnych etapach życia w mniejszym lub większym stopniu doświadcza niepełnosprawności. Dobre wzornictwo pozwala nam cieszyć się większą wolnością, pomimo tego rodzaju ograniczeń. Każdy z nas ma potrzebę prowadzenia jak najbardziej aktywnego i niezależnego życia. Omawiana wystawa ilustruje nasze podejście do tego zagadnienia i prezentuje aktualny obraz tego, co w naszym rozumieniu jest dobrym wzornictwem.
Mam nadzieję, że prezentowana wystawa sprawi, że projektanci i producenci inwestować będą w nowe produkty i tworzyć przestrzenie, które posłużą jak największej grupie ludzi. Liczę również na to, że w przyszłości powstawać będzie coraz więcej przedmiotów, które kojarzyć będziemy mogli z koncepcją Wzornictwa dla każdego.

Johan Huldt,
Dyrektor Zarządzający Svensk Form, Szwedzkiego Towarzystwa Rękodzieła i Wzornictwa w latach 1996-2003.

Są okresy w życiu, kiedy sami doświadczamy którejś z form niepełnosprawności. Nie zawsze zdaję sobie sprawę z tego, że jestem "osobą pełnosprawną". Sytuacje, w których przychodzi mi zmagać się z trudnościami natury fizycznej są na tyle rzadkie, że po prostu nie przywiązuję do nich wagi. Mniej lub bardziej automatycznie omijam przeszkodę, lub po prostu rezygnuję z osiągnięcia danego celu. Tak postępuję teraz. Jeśli jednak miałabym zmagać się z różnymi przeszkodami codziennie, jak wpłynęłoby to na mój sposób myślenia i postępowania?

To środowisko sprawia, że przebywająca w nim osoba staje się niepełnosprawna. Dziecko będzie niepełnosprawne w przestrzeni stworzonej dla dorosłych. Schody stanowić będą przeszkodę dla wózków dzecięcych i inwalidzkich. Osoby niedowidzące będą miały kłopot z odczytaniem niewyraźnych znaków. W niektórych pomieszczeniach nie będą mogły przebywać osoby cierpiące na alergię lub astmę. Lista ta mogłaby ciągnąć się w nieskończoność. Powstaje tu jednak pytanie, czy lista, na której znalazłyby się "osoby pełnosprawne" nie byłaby krótsza, niż lista osób, u których występuje któraś z form osłabienia sprawności?
W roku 2000 rząd szwedzki przedstawił propozycję narodowego planu działań na rzecz osób niepełnosprawnych. Do roku 2010 wszystkie obiekty użyteczności publicznej i publiczne środki transportu mają być dostępne dla osób niepełnosprawnych. Niepełnosprawni mają korzystać z tych samych praw i podlegać tym samym obowiązkom co osoby pełnosprawne; nie będą traktowani jak grupa specjalna. Podejście takie okazało się być przełomem - konkretnym krokiem w kierunku przezwyciężenia zakorzenionych w mentalności podziałów "my i oni". Plan nie pozostawił wątpliwości co do tego, że wiedza i doświadczenie każdego obywatela są dla społeczeństwa ważne, a środowisko społeczne musi zostać tak skonstruowane, byśmy wszyscy mogli przyczynić się do jego rozwoju. Władze lokalne, które nie zastosują się do powyższych przepisów karane będą grzywną.
Na przestrzeni lat stanowisko rządu szwedzkiego miało zasadnicze znaczenie dla stworzenia wizerunku Szwecji jako kraju w tej dziedzinie wzorcowego. Pierwsze przepisy regulujące zakres dostępności w Szwecji weszły w życie w roku 1966, zaś 35 lat później projektanci szwedzcy zdołali osiągnąć znaczny stopień zaawansowania w dziedzinie wzornictwa dla osób niepełnosprawnych. Przez cały ten czas głównym celem było umożliwienie niepełnosprawnym prowadzenia jak najbardziej aktywnego i niezależnego życia, poprzez zapewnienie im pomocy asysytentów osobistych oraz wykorzystanie ergonomicznego sprzętu pomocniczego.      
Ogólnodostępność to hasło, które stało się sloganem. Miejmy nadzieję, że stanie się ono wkrótce równie oczywiste, jak obowiązujące w Szwecji prawo "allemansrätt", które pozwala Szwedom cieszyć się wędrówkami po terenach prywatnych, zrywaniem dzikich kwiatów czy zbierainiem jagód i grzybów. Prawo, z którego jesteśmy niezwykle dumni i które stało się symbolem panującej w Szwecji równości. Hasło ogólnodostępność daje nam nie tylko prawo odbywania wędrówek po lasach i polach, zapewnia nam także prawo korzystania ze środków, które pomogą nam tam dotrzeć.
Dzięki rewolucji w komputeryzacji, której świadkami byliśmy w ostatnich latach, komputery osobiste stały się wszechobecne. Oferują nam one niewyobrażalne wprost możliwości, a komunikacja i przekaz informacji zyskały za ich sprawą zupełnie nowy wymiar. W wielu miejscach na świecie prowadzone są zaawansowane prace nad produktami typu "smart", których celem ma również być ułatwienie nam życia. Upraszczając, dom typu "smart" to dom, w którym większość funkcji może być zdalnie regulowana. Oświetlenie, ogrzewanie, telewizor, zakupy itd., kontrolować można za pomocą promieniowania podczerwonego, głosu lub telefonu WAP. Cały ten obszar wymaga nowych ekspertyz wzorniczych: całej serii produktów nadać trzeba przyjazny dla użytkownika kształt , czyli zaprojektować tak, by w łatwy i przejrzysty sposób wskazywały, jak należy z nich korzystać.
Wzornictwo szwedzkie znane jest ze swej funkcjonalności i czystej, minimalistycznej formy. Funkcjonalność stanowi bez wątpienia trzon naszej tradycji wzorniczej, nawet jeśli obecnie na rynku coraz częściej pojawiają się przedmioty, których funkcja nie jest najistotniejsza. Zabawne przedmioty, które potrafią dostosować się do nowego stylu życia stanowią stymulujące uzupełnienie głównych trendów wzornictwa szwedzkiego. Weźmy na przykład lampę do Swing projektu Thomasa Bernstranda. Żyrandol, na którym faktycznie można się huśtać - tak jak w filmach. Jest to przedmiot, który przekazuje nam komunikat o nieskrępowanym stylu życia - zrób to, na co zawsze miałeś ochotę. Jednocześnie lampa może posłużyć jako sprzęt pomocniczy - możesz się jej chwycić, gdy chcesz wstać z krzesła lub łóżka.
Potrzebujemy przedmiotów, które prowokują nasze zmysły. Któż z nas nie potrzebuje regularnej rewizji wyrobionych uprzedzeń, czy weryfikacji prezentowanych przez siebie postaw? I czy aby tylko pokonanie naszych uprzedzeń nie wymaga większej dozy woli, energii, siły i fantazji niż pokonanie niepełnosprawności?
Nie mamy dokładnej jasności co do tego, w jaki sposób oddziałują na nas kształty, z którymi stykamy się na co dzień w naszym otoczeniu. Wiemy tylko, że nie pozostajemy wobec nich obojętni. Piękno, na przykład, ma dobroczynny wpływ na proces rehabilitacji - co powinno oznaczać, że do tworzenia przestrzeni w których proces taki ma zachodzić przykładać należy większą wagę. Nie powinien też dziwić fakt, że prace nad udoskonalaniem sprzętu pomocniczego prowadzone są w ścisłej współpracy z projektantem.
Być może z czasem, gdy projektowane przedmioty odpowiadać zaczną potrzebom każdego z nas, zniknie potrzeba używania sprzętów pomocniczych w tradycyjnym znaczeniu. Choć z drugiej strony, czy jest to naprawdę kierunek, który chcielibyśmy obrać? Mimo wszystko nasze potrzeby są przecież zróżnicowane. Najważniejsze powinno stać się dla nas dążenie do tego, by wszystkie przedmioty projektowane były z wykorzystaniem tak obszernej wiedzy i z taką pieczołowitością, jak przedmioty prezentowane na wystawie Wzornictwo dla każdego.

Pernilla Åbrink
Szwedzkie Towarzystwo Rękodzieła i Wzornictwa

więcej informacji na temat wystawy