Wykluczeni z kultury

W Polsce osoby z dysfunkcją wzroku i słuchu rezygnują z kultury. Nie robią tego z braku chęci, ale niestety z przymusu. Zdecydowana większość teatrów, kin oraz muzeów nie jest przystosowana dla osób z wadami wzroku i słuchu. I choć z czasem kultura staje się dla nich coraz bardziej dostępna, zmiany te zachodzą bardzo powoli.

- Kiedy straciłam wzrok, bałam się iść do teatru – wspomina Małgorzata Pacholec, Dyrektor Polskiego Związku Niewidomych. - Nie bałam się, że potknę się na schodach, upadnę i zrobię sobie krzywdę. Bałam się narazić na śmieszność. Nie chciałam skupiać na sobie uwagi innych.

W Polsce zdecydowana większość instytucji kultury nie jest przystosowana dla osób z dysfunkcjami wzroku i słuchu. Brakuje przygotowania technicznego, odpowiedniego oznakowania, wykwalifikowanego personelu oraz samej informacji o wydarzeniach.

- Warszawa niestety nie ma zbyt wiele do zaoferowania osobom niewidomym i niesłyszącym - skarży się Aldona Machnowska-Góra, koordynatorka projektu „Usłyszeć Teatr”. - Zaledwie dwa teatry w Warszawie posiadają pętle indukcyjne, a spektakli, które są przystosowane do osób z wadami wzroku i słuchu jest zaledwie kilka.

Jak temu zaradzić

Audiodeskrypcja to dodatkowa ścieżka dźwiękowa, która wzbogaca dialogi aktorów o opis scenografii, kostiumów, czy gry aktorskiej, a więc o to, czego osoby z dysfunkcją wzroku nie mogą zobaczyć. Zastosowanie tej technologii umożliwia osobom niewidzącym odbiór m.in. spektakli teatralnych oraz filmów. Coraz częściej do audiodeskrypcji wykorzystuje się mowę syntetyczną, a więc wytworzoną przez komputer. Rozwiązanie to jest nieco tańsze. Mowa syntetyczna jest nieustannie udoskonalana, dzięki czemu komfort oglądania filmów jest coraz większy. Audiodeskrypcję można wykorzystywać także w muzeach oraz galeriach. Dzięki profesjonalnemu opisowi (zgodnie z zasadą "od ogółu do szczegółu") osoba niewidząca może wyobrazić sobie konkretną rzeźbę lub obraz.

W przypadku osób niedosłyszących oraz niesłyszących stosuje się napisy, język migowy, słuchawki wzmacniające dźwięk oraz pętle indukcyjne, które współpracują z indywidualnymi aparatami słuchowymi. Podczas spektakli teatralnych osoba ustawiona w widocznym miejscu, poprzez język migowy, relacjonuje dialogi aktorów. Do filmów najczęściej wykorzystuje się napisy, które zawierają treści wypowiedzi oraz opisy dźwięków i muzyki. Wygodnym rozwiązaniem jest umieszczanie audiodeskrypcji oraz napisów dla niesłyszących na płytach DVD, o co od kilku lat zabiega Fundacja Dzieciom „Zdążyć z Pomocą”, w ramach projektu „Poza Ciszą i Ciemnością”. Dzięki takim rozwiązaniom filmy mogą stać się dostępne również dla osób niewidomych i niesłyszących.

W czym tkwi problem

Zgodnie z unijnym prawem instytucje publiczne mają obowiązek przystosowania swoich placówek do osób niepełnosprawnych. Dotyczy to zarówno osób niepełnosprawnych ruchowo oraz tych z dysfunkcjami wzroku i słuchu. Przepisy te jednak nie są respektowane, co nie mobilizuje dyrektorów placówek do wprowadzania zmian. Zdaniem Aldony Machnowskiej-Góry, problemem nie jest brak pieniędzy, ale niewystarczający przepływ informacji. - Przystosowanie kin, teatrów, czy muzeów dla osób z dysfunkcjami wzroku i słuchu jest relatywnie niedrogie. Nie wymaga bowiem budowy specjalnych podjazdów, montażu wind, ani żadnych poważnych zmian architektonicznych.

Podobnego zdania jest Marek Kraszewski, Dyrektor Biura Kultury m. st. Warszawy.

– Nie chodzi o pieniądze, to nie są kosztowne sprawy. Chodzi o zmianę mentalności. Przedstawiciele placówek kulturalnych muszą zrozumieć potrzeby osób niepełnosprawnych i wyjść im naprzeciw.

Zainteresowanie przedstawicieli instytucji kultury problemami osób niewidzących i niesłyszących nie jest jednak satysfakcjonujące. 27 września odbyła się konferencja poświęcona dostępności dóbr kultury dla osób z wadami wzroku i słuchu. Wzięli w niej udział przedstawiciele biur kultury i polityki społecznej, reprezentanci organizacji pozarządowych oraz osoby niepełnosprawne. Z zaproszenia nie skorzystali dyrektorzy warszawskich teatrów.
 
Wielka Brytania świeci przykładem

Technika audiodeskrypcji stosowana jest w brytyjskich teatrach już od połowy lat 80. Obecnie wykorzystuje się ją w ponad 70 obiektach teatralnych. Każde brytyjskie muzeum posiada dokument zwany Disability Equality Scheme, który określa politykę wobec osób niepełnosprawnych. Jednym z najbardziej pionierskich muzeów jest British Museum. Wyznaczyło specjalne godziny zarezerwowane wyłącznie dla osób niepełnosprawnych. Zorganizowało tak zwane „sesje dotykania”, podczas których niewidomi mają przywilej dotykania eksponatów. Muzeum organizuje regularne spotkania w języku migowym. Posiada audio przewodniki, interaktywne panele z komentarzami, okulary wzmacniające oraz system słuchawek podłączony do sieci indukcyjnej. Pomyślało także o najdrobniejszych szczegółach, takich jak możliwość wypożyczenia miski dla psa przewodnika.

Brytyjskie kina również postanowiły wyjść naprzeciw oczekiwaniom osób niepełnosprawnych. Ponad 40 z nich wdrożyło szereg ułatwień dla osób niewidzących i niesłyszących. Przygotowały audiodeskrypcję, wzmacniacze indukcyjne, druk repertuaru pisany dużą czcionką. Część z nich daje również możliwość zabrania psa przewodnika (po wcześniejszym poinformowaniu obsługi kina). Cały repertuar kin, teatrów, a także spis galerii i muzeów, które są przystosowane dla osób niewidzących i niesłyszących, można znaleźć na specjalnie przygotowanych portalach internetowych.
Choć Wielka Brytania może służyć za przykład w przystosowaniu obiektów kultury dla osób niewidomych i niesłyszących, ma jeszcze w tej materii wiele do zrobienia. Londyński Tower of London to wciąż obiekt nieprzystosowany dla osób niepełnosprawnych.
 
Czas na zmiany?

- Porównywanie Warszawy z innymi europejskimi stolicami, takimi jak Londyn, Paryż czy Bruksela, może być dla nas niestety zawstydzające – przyznaje euro poseł Rafał Trzaskowski. - Najważniejszy jest jednak pozytywny trend oraz to, że coś się zaczyna zmieniać.

W Warszawie Teatr Konsekwentny już od 3 lat wystawia sztuki przystosowane dla osób niepełnosprawnych sensorycznie. Zarówno Teatr Polonia, jak i Teatr Polski są wyposażone w pętle indukcyjne, przeznaczone dla widzów niedosłyszących. Teatr Polonia, aby zachęcić osoby niepełnosprawne do aktywnego udziału w życiu kulturalnym, oferuje osobom na wózkach inwalidzkich bezpłatne bilety (po wcześniejszej rezerwacji), a ich opiekunom bilet w cenie 20 zł. Teatr Polski akceptuje obecność psów przewodników, przewiduje również miejsca na widowni dla osób na wózkach inwalidzkich. Niedawno otwarte Muzeum Fryderyka Chopina przygotowało specjalną ścieżkę zwiedzania dla osób niewidomych. Jesienią ma ruszyć specjalna trasa z audiodeskrypcją w płockim Muzeum Mazowieckim oraz warszawskim Muzeum Powstania Warszawskiego.

W ramach projektu „Usłyszeć Teatr” uruchomiono również stronę internetową www.uslyszecteatr.waw.pl, przystosowaną dla osób niepełnosprawnych. Umożliwia ona zmianę wielkości czcionki oraz kontrastu ekranu. Witryna przygotowana jest również do czytania przez programy głosowe, którymi posługują się niewidomi. To właśnie tam osoby z dysfunkcjami wzroku i słuchu będą mogły zapoznać się z przygotowaną specjalnie dla nich ofertą.