NIK przeprowadziła kontrole PCPR-ów

Najwyższa Izba Kontroli opublikowała wyniki kontroli przeprowadzonej w powiatowych centrach pomocy rodzinie. Kontrola wykazała, że PCPR-y tylko w niewielkim stopniu pełniły funkcję kreatora polityki społecznej, a realizowane przez nie działania sprowadzały się do zarządzania formami pomocy społecznej. Wynika to z niedostatecznej ilości środków finansowych. NIK stwierdziła także, że usługi świadczone przez skontrolowane domy pomocy społecznej odbiegały od obowiązujących standardów.

Przeprowadzona przez Najwyższą Izbę Kontroli w okresie od 16 września 2002 r. do 8 stycznia 2003 r. kontrola realizacji wybranych zadań w zakresie pomocy społecznej przez administrację samorządową powiatów miała na celu zbadanie i ocenę tworzenia, a także realizacji powiatowych strategii rozwiązywania problemów społecznych - w tym zapewnienia warunków organizacyjnych i finansowych do ich realizacji oraz rozwijania rodzinnych form opieki nad dziećmi.

Kontrola objęła 50 jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, w tym 40 powiatowych centrów pomocy rodzinie (PCPR), 8 miejskich ośrodków pomocy społecznej (MOPS) w miastach na prawach powiatów, 1 starostwo powiatowe oraz 1 urząd miasta.

Powiatowe centra pomocy rodzinie oraz, pełniące tę samą funkcję, miejskie ośrodki pomocy rodzinie utworzone zostały 1 stycznia 1999 roku jako jednostki podporządkowane bezpośrednio zarządom powiatów. Instytucje te winny być kreatorami polityki społecznej na swoim terenie.

Kontrola wykazała, że 78 proc. skontrolowanych PCPR-ów przygotowało powiatowe strategie rozwiązywania problemów społecznych, jednakże rady powiatów nie zatwierdziły 23 proc. z opracowanych strategii. Większość opracowanych programów nie zawierała zasad współdziałania z lokalnymi instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi zajmującymi się pomocą społeczną. Nie określono także kwot potrzebnych na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej, źródeł pozyskiwania potrzebnych środków, a także harmonogramów ich realizacji.

Inspektorzy NIK ustalili także, że powiatowe centra pomocy rodzinie tylko w niewielkim stopniu pełniły funkcję kreatora polityki społecznej, a realizowane przez PCPR-y i MOPS-y działania ograniczyły się w zasadzie do administrowania formami pomocy społecznej. Główną przyczyną nierealizowania tych zadań były zaniżone kwoty dotacji budżetowych przekazywanych przez wojewodów, a także niewystarczające środki własne powiatów.

Z powodu złej sytuacji finansowej powiatów PCPR-y koncentrowały się głównie na realizowaniu zadań z zakresu:

• organizowania usług w domach pomocy społecznej,
• prowadzenia i organizowania placówek opiekuńczo-wychowawczych,
• organizowania opieki w rodzinach zastępczych,
• przyznawania pomocy na usamodzielnienie oraz kontynuowanie nauki i zagospodarowanie osobom pełnoletnim opuszczającym placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze.

Na realizację tych zadań PCPR-y przeznaczały 98 proc. środków będących w ich dyspozycji.

Ponad połowa skontrolowanych jednostek nie realizowała takich zadań jak: finansowanie powiatowych ośrodków wsparcia, organizowanie i prowadzenie ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej, prowadzenie ognisk wychowawczych, świetlic i klubów środowiskowych o zasięgu ponadgminnym, a także organizowanie mieszkań chronionych.

Przyznane środki finansowe na pomoc społeczną były niższe niż zgłoszone potrzeby. W roku 2001 problem ten dotyczył 60 proc. skontrolowanych powiatów (31), a w 2002 90 proc. (45).

Inspektorzy NIK stwierdzili, że co piąta skontrolowana jednostka posiada niedostosowaną do potrzeb bazę lokalową, niepełną obsadę kadrową oraz braki w wyposażeniu technicznym. W większości domów pomocy społecznej oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych świadczono usługi odbiegające od standardów zagwarantowanych przepisami (m.in. mniejsza powierzchnia mieszkalna przypadająca na jedną osobę, braki w zapleczu technicznym oraz kadrowe).

Przeprowadzono także inspekcje w 176. domach pomocy społecznej o zasięgu ponadgminnym znajdujących się na terenie powiatów poddanych kontroli. W domach tych mieszkało 17 969 pensjonariuszy. 30 września 2002 r. na umieszczenie w domach oczekiwały 5 723 osoby.

Kwalifikowanie i kierowanie osób do domów pomocy społecznej odbywało się zgodnie z przepisami. Czas oczekiwania na umieszczenie w DPS-ie był zróżnicowany i wynosił od 1 miesiąca do 15 lat. Najdłuższy czas oczekiwania stwierdzono w powiatach: sokólskim (woj. podlaskie), strzyżowskim (woj. rzeszowskie), łódzkim, sanockim (woj. podkarpackie), jędrzejowskim (woj. świętokrzyskie), wrocławskim i zielonogórskim. Czas oczekiwania na miejsce w DPS-ie wynosił:
- od 5 do 15 lat dla osób psychicznie chorych i upośledzonych umysłowo,
- od 6 do 8 lat dla osób przewlekle somatycznie chorych,
- od 3 do 6 lat dla osób niepełnosprawnych fizycznie,
- do 1 roku dla kombatantów.

Aby rozwiązać problem długiego oczekiwania na umieszczenie w DPS-ach, powiatowe centra rodziny podejmowały następujące działania:
- organizowanie usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania osoby oczekującej,
- organizowanie usług specjalistycznych dla osób z zaburzeniami psychicznymi; osoby chore psychicznie kierowane były na leczenie,
- organizowanie opieki szpitalnej na oddziałach opieki długoterminowej,
- świadczenie usług opiekuńczych w domach dziennego pobytu,
- kontraktowanie miejsc w niepublicznych domach pomocy społecznej,
- występowanie do starostów sąsiednich powiatów z wnioskiem o umieszczenie w DPS-ach osób wymagających natychmiastowej opieki,
- umieszczanie osób wymagających stałej opieki w zakładach opiekuńczo-leczniczych przy szpitalach.

Świadczone w większości domów pomocy społecznej usługi odbiegały od obowiązujących standardów, określonych w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 września 2000 r. w sprawie domów pomocy społecznej (Dz.U.00.82.929). Odstępstwa od obowiązujących standardów dotyczyły głównie powierzchni mieszkalnej przypadającej na jednego pensjonariusza domu pomocy społecznej, liczby łazienek i toalet, barier architektonicznych oraz zatrudnienia personelu opiekuńczo-terapeutycznego.

Ustawa o pomocy społecznej nakłada na DPS-y, które nie osiągają obowiązujących standardów, obowiązek opracowania i realizacji programów naprawczych do 2006 roku. Wszystkie domy, w których kontrola wykazała braki, opracowały programy naprawcze, które zostały zaakceptowane przez odpowiednich wojewodów. Kontrola NIK wykazała, że opóźnienia w remontach i modernizacji DPS-ów spowodowane były brakiem odpowiednich środków finansowych. Możliwe problemy z osiągnięciem przez domy pomocy społecznej obowiązujących standardów do 2006 r. sygnalizowane były już przez NIK w 2001 r. w "Informacji o wynikach kontroli funkcjonowania domów pomocy społecznej stałego pobytu".

Stwierdzono także niedostateczną współpracę PCPR-ów i sądów opiekuńczych w zakresie doboru rodzin zastępczych, co w rezultacie spowodowało podejmowanie nietrafnych decyzji w sprawie utworzenia rodzin zastępczych. W niektórych jednostkach kwoty wypłacanych rodzinom zastępczym środków finansowych na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dzieci ulegały obniżaniu, odnotowano także opóźnienia w wypłatach tych kwot. Około 30 proc. PCPR-ów nie wywiązywało się w dostatecznym stopniu z obowiązku udzielania pomocy finansowej oraz rzeczowej na zagospodarowanie się usamodzielnionym wychowankom rodzin zastępczych - pomoc ta przyznawana była z opóźnieniem, nie przyznawano także pomocy rzeczowej.

Zdaniem Najwyższej Izby Kontroli istnieje potrzeba przyspieszania prac nad nowym systemowym uregulowaniem źródeł i zasad finansowania zadań jednostek samorządu terytorialnego. Planowane środki na dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej powinny być adekwatne do rzeczywistej skali zadań obligatoryjnych tych jednostek. Środki powinny być przekazywanie przez właściwych dysponentów w sposób umożliwiający pełne i terminowe wykonywanie zadań. NIK podkreślił także konieczność odpowiedniej współpracy pomiędzy powiatowymi centrami pomocy rodzinie i sądami opiekuńczymi, której efektem powinien być lepszy dobór rodzin zastępczych, które zapewniłyby odpowiednie warunki bytowe oraz prawidłowy rozwój psychofizyczny i umysłowy dziecka.

Pełny tekst Informacji o wynikach kontroli znajduje się na stronie Najwyższej Izby Kontroli: www.nik.gov.pl

Źródło: Informacja o wynikach kontroli realizacji wybranych zadań w zakresie pomocy społecznej przez administrację samorządową powiatów