Kim jestem? Poszukiwanie tożsamości

Oczywiście z biegiem czasu pojęcie „tożsamości” ewoluowało, uwzględniając kolejne elementy. Wszystkie definicje mają jednak jeden element wspólny – podkreślają jej wielowymiarowość. Analizując je można jednak zastanawiać się, czy tożsamość jest kształtowana przez jednostkę, czy może w większym stopniu przez wpływy społeczne? Z odpowiedzią przychodzi tutaj Anna Brzezińska, która rozróżnia pojęcie tożsamości od poczucia tożsamości. Tożsamość „odnosi się do przypisywania człowiekowi przez jego otoczenie społeczne pewnych cech, które pozwalają na identyfikowanie tej osoby. Wyraża się w takich pytaniach jak: kim ta osoba jest dla innych, jak jest przez innych odbierana, kogo chcą inni w niej ujrzeć”. Z kolei poczucie tożsamości definiuje jako: „efekt sposobu, w jaki człowiek postrzega siebie samego. Jest wynikiem gromadzenia informacji na swój temat, swoistego oceniania tych informacji, a co za tym idzie, wynikającego z nich określonego sposobu przeżywania siebie. Wyraża się w takich pytaniach jak: kim jestem? Jaki jestem?”. Rozróżnienie to wydaje się szczególnie ważne, jeśli rozpatrzymy tożsamość w kontekście niepełnosprawności.

Niepełnosprawność a tożsamość

Model społeczny będący odpowiedzią na model medyczny upatruje źródła niepełnosprawności w społeczeństwie. Tobin Siebers** zarzuca mu nieuwzględnienie wymiaru cielesnego poprzez swoistą negację roli dysfunkcji w procesie powstawania niepełnosprawności, co w przypadku aspektu płciowego tożsamości ma jeszcze większe znaczenie. W związku z taką negacją niemożliwe wydaje się ukształtowanie tożsamości osoby niepełnosprawnej. Niepełnosprawność nie jest bowiem czynnikiem, którego rolę w tym procesie należałoby umniejszyć.

Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne identyfikuje sześć elementów takiej tożsamości:

1. Rola społeczeństwa, w którego struktury osoby niepełnosprawne mogą zostać włączone.
2. Afirmacja niepełnosprawności pociągająca za sobą świadomość takich samych praw jak reszta społeczeństwa.
3. Poczucie wartości równe osobom bez niepełnosprawności
4. Duma z własnej tożsamości, która pozwala uznać fakt posiadania niepełnosprawności.
5. Świadomość dyskryminacji, którą pociąga za sobą niepełnosprawność.
6. Znajdowanie znaczenia niepełnosprawności w życiu

Kobiecość a tożsamość

Jak zauważa Marek Dziewiecki, kobieta ma być przede wszystkim matką. Na to zadanie jest też nastawione jej ciało, które potrafi być w ciągłej gotowości. Mają bardziej wyostrzone zmysły i potrafią patrzeć „w głąb”. Dzięki bardziej rozwiniętej sieci neuronów łączących półkule mózgowe trudniej im oddzielić emocje od myślenia, co w konsekwencji prowadzi do częstszych zmian nastroju i wrażeniu całkowitego odrzucenia w negatywnych stanach emocjonalnych. Ich nastawienie na świat osób determinuje wybór drogi zawodowej – kobiety częściej wybierają zawody wymagające kontaktu z drugim człowiekiem.

Jak podkreśla autor, każda kobieta powinna zaakceptować i rozwijać swoją kobiecość. Tylko w jaki sposób ją rozwijać, jeśli niepełnosprawność może ugodzić w pewne jej wymiary, zwłaszcza ten fizyczny? Nad tym spróbuję zastanowić się w kolejnym artykule z cyklu „Kobiecość w niepełnosprawności”.

*Erikson, Erik. 2000. Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS.

**Siebers, Tobin. 2008. Disability Theory. Ann Arbor. University of Michigan Press.