Więcej pieniędzy, mniej uczestników. Za słaba promocja, za mało stypendiów. NIK o wspieraniu sportu

Rozwój sportu powszechnego osób z niepełnosprawnością w latach 2013-2015 nie był wystarczająco wspierany – wynika z raportu Najwyższej Izby Kontroli (NIK), ogłoszonego 12 maja 2017 r. Pomimo zwiększenia dofinansowania sportu, zmniejszała się liczba osób z niepełnosprawnością uczestniczących w głównych formach sportu powszechnego objętych wsparciem, czyli w imprezach sportowych i zajęciach sekcji sportowych.

Zdaniem kontrolerów NIK, brakowało przede wszystkim bezpośredniej współpracy Ministra Sportu i Turystyki z PFRON oraz samorządami. W efekcie działania wspierające sport, rekreację i promowanie aktywności fizycznej osób z niepełnosprawnością były nieskoordynowane. Niewystarczająca i nie w pełni skuteczna była promocja sportu oraz aktywności fizycznej tych osób, skierowana do wąskiego kręgu odbiorców.

Prawidłowo wspierano sport wyczynowy, czego efektem były wysokie wyniki sportowe polskich zawodników na zawodach międzynarodowych.

Sport to nie tylko medale

NIK tłumaczy, że poprzez sport powszechny umożliwia się osobom z niepełnosprawnością uczestniczenie w różnych formach aktywności sportowej (zajęciach, imprezach i obozach sportowych), a poprzez sport wyczynowy – przygotowanie zawodników kadry narodowej do udziału w igrzyskach paraolimpijskich, igrzyskach głuchych, mistrzostwach świata i mistrzostwach Europy.

Elementem wsparcia oraz motywacji zawodników z niepełnosprawnością są udzielane stypendia i nagrody za osiągnięcia sportowe oraz inne świadczenia pieniężne. Jednym z najważniejszych aspektów uprawiania sportu i rekreacji przez osoby z niepełnosprawnością jest poprawa poziomu ich funkcjonowania i jakości życia oraz integracja społeczna. Uprawianie sportu i aktywności fizycznej przez osoby z niepełnosprawnością jest też elementem rehabilitacji społecznej.

Ponad 143 mln zł w ciągu trzech lat

W kontrolowanym okresie (2013-2015) zadania w obszarze sportu powszechnego i wyczynowego osób z niepełnosprawnością były dofinansowywane przez Ministra Sportu i Turystyki ze środków budżetu państwa i środków Funduszu Rozwoju Kultury Fizycznej (FRKF, którego dysponentem jest Minister Sportu i Turystyki), a zadania rehabilitacji społecznej osób z niepełnosprawnością poprzez sport i rekreację – ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).

Zadania w zakresie sportu powszechnego i rehabilitacji społecznej były realizowane przede wszystkim przez stowarzyszenia kultury fizycznej, fundacje i organizacje pozarządowe prowadzące działalność w zakresie sportu osób z niepełnosprawnością (organizacje SON) oraz przez polskie związki sportowe. Z kolei zadania w zakresie sportu wyczynowego realizowały organizacje SON, polskie związki sportowe oraz Polski Komitet Paraolimpijski.

Na dofinansowanie sportu powszechnego i wyczynowego oraz rekreacji osób z niepełnosprawnością przeznaczono w latach 2013-2015 środki publiczne będące w dyspozycji Ministra Sportu i Turystyki oraz PFRON w łącznej wysokości 143,4 mln zł. Minister Sportu i Turystyki przekazał 99,1 mln zł, w tym 41,3 mln zł na sport powszechny i 57,8 mln zł na sport wyczynowy.

Mniej uczestników za większe pieniądze

Należy zauważyć, że w latach 2013-2015 wzrastało dofinansowanie przez Ministra zarówno sportu powszechnego (z 13,2 mln zł w 2013 r. do 14,8 mln zł w 2015 r., tj. o 12,1 proc.), jak i wyczynowego (z 17,3 mln zł w 2013 r. do 20,9 mln zł w 2015 r., tj. o 20,8 proc.).

NIK ocenia, że pomimo przeznaczenia w latach 2013-2015 kwoty 143,4 mln zł ze środków budżetu państwa, FRKF oraz PFRON wsparciem objęto około 62,5 tys. osób z niepełnosprawnością rocznie, co stanowiło 2 proc. osób z niepełnosprawnością w Polsce (7,4 proc. osób z niepełnosprawnością uprawiających sport i rekreację).

W latach 2013-2015 wsparciem objęto ogółem 115 tys. osób w ramach sportu powszechnego (w 2013 r. – 39,1 tys., w 2014 r. – 38,2 tys., w 2015 r. – 37,7 tys.) oraz 3,1 tys. w ramach sportu wyczynowego.

NIK zwraca uwagę na zmniejszenie łącznej liczby osób z niepełnosprawnością objętych wsparciem w sporcie powszechnym z blisko 39,1 tys. w roku 2013 do 37,7 tys. w roku 2015, czyli o 3,6 proc. Stało się tak pomimo wzrostu dofinansowania sportu powszechnego o 12,1 proc.

Spadek liczby osób z niepełnosprawnością biorących udział w formach uprawiania sportu powszechnego dotyczył podstawowych form uprawiania sportu, w których rokrocznie uczestniczy największa liczba zawodników z niepełnosprawnością, czyli w imprezach sportowych (o 11,3 proc.) i zajęciach sekcji sportowych (o 1,8 proc.). Spadła również liczba zorganizowanych imprez sportowych z 242 do 221, tj. o 8,7 proc.

Sport wyczynowy dobrze oceniony

Natomiast prawidłowo, zdaniem NIK, przebiegała realizacja przez Ministra Sportu i Turystyki zadań w zakresie sportu wyczynowego osób z niepełnosprawnością. W latach 2013-2015 wsparciem objęto 3,1 tys. zawodników kadry narodowej, uczestniczących w przygotowaniach do udziału w Igrzyskach Paraolimpijskich, Igrzyskach Głuchych, Mistrzostwach Świata i Mistrzostwach Europy.

Pomimo zmniejszenia kadry narodowej w latach 2013-2015 (z 1135 do 1054 członków, czyli o 7,1 proc.), uzyskano wysokie wyniki sportowe na międzynarodowych zawodach sportowych. Reprezentanci Polski zdobyli na Igrzyskach Głuchych, Mistrzostwach Świata i Mistrzostwach Europy łącznie 591 medali oraz zajęli 550 miejsc od czwartego do ósmego. Efektem dobrego przygotowania zawodników było również zdobycie 39 medali na Igrzyskach Paraolimpjskich Rio de Janeiro 2016, tj. o trzy więcej niż na poprzednich w Londynie w 2012 r.

PFRON wsparł niemal 70 tys. osób

Z kolei PFRON dofinansował w badanym okresie zadania z zakresu rehabilitacji społecznej kwotą 44,3 mln zł, wspierając udział w życiu społecznym 69,5 tys. osób z niepełnosprawnością poprzez ich uczestnictwo w zajęciach i imprezach sportowo-rekreacyjnych oraz w zawodach sportowych. Następowało to poprzez zlecanie zadań organizacjom SON, polskim związkom sportowym oraz Polskiemu Komitetowi Paraolimpijskiemu.

PFRON nie zrealizował natomiast Programu wsparcia Centrów Sportu Niepełnosprawnych, zatwierdzonego przez Radę Nadzorczą Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w 2015 r., którego celem miało być zwiększenie dostępu osób z niepełnosprawnością do obiektów sportowych.

W ocenie NIK, w latach 2013-2015 współpraca Ministra Sportu i Turystyki z PFRON w zakresie wspierania sportu i rekreacji osób z niepełnosprawnością oraz promocji ich aktywności fizycznej była niewystarczająca. Izba dobrze ocenia działalność Rady Sportu Osób Niepełnosprawnych (organ doradczo-opiniodawczy Ministra), która wyznaczała kierunki zmian w sporcie osób z niepełnosprawnością oraz stanowiła forum współpracy instytucji państwowych finansujących zadania oraz podmiotów realizujących te zadania (m.in. Polski Komitet Paraolimpijski, organizacje SON, polski związek sportowy).

Za późno nawiązano bezpośrednią współpracę Ministra z PFRON, którą podjęto dopiero w maju 2016 r. Zdaniem NIK, powinna ona przyczynić się do poprawy działalności wspierającej rozwój sportu osób z niepełnosprawnością oraz ich rehabilitacji społecznej poprzez sport i rekreację.

Słaba współpraca z samorządami

NIK zwraca też uwagę na brak współpracy Ministra Sportu i Turystyki z samorządami województw i powiatowymi w zakresie rozwoju sportu, jego promocji oraz aktywności fizycznej osób z niepełnosprawnością – pomimo że województwa i powiaty realizują zadania własne w zakresie sportu osób z niepełnosprawnością oraz zadania ich rehabilitacji społecznej dofinansowane ze środków PFRON. Zdaniem NIK, nawiązanie współpracy Ministerstwa Sportu i Turystyki z samorządami (lub ich związkami) służyłoby rozwojowi i upowszechnianiu sportu osób z niepełnosprawnością.

W efekcie realizacji zadań skontrolowane organizacje SON i polskie związki sportowe objęły w latach 2013-2015 szkoleniem ogółem 74 tys. osób z niepełnosprawnością w ramach sportu powszechnego oraz zapewniły uczestnictwo 14,5 tys. osób z niepełnosprawnością w ramach rehabilitacji społecznej.

Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie i Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej prawidłowo realizowały zadania rehabilitacji społecznej ze środków PFRON. W ocenie NIK, służącą za przykład formą współpracy z organizacjami pozarządowymi dotyczącą m.in. realizacji zadań sportu i rekreacji, było zawarcie przez Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie w Głogowie porozumienia w formie partnerstwa publiczno-społecznego z dziewięcioma organizacjami pozarządowymi działającymi na rzecz osób z niepełnosprawnością. Porozumienie to umożliwiło wspólne pozyskiwanie środków zewnętrznych przez partnerów. Dzięki współpracy partnerzy wykazali szereg inicjatyw, organizując m.in. marsze integracyjne, sondy uliczne, konferencje, prelekcje, akcje likwidacji barier architektonicznych.

Za słaba promocja sportu

NIK stwierdza, że w kontrolowanym okresie promocja sportu oraz aktywności fizycznej osób z niepełnosprawnością była niewystarczająca i nie w pełni skuteczna, pomimo finansowania jej z kilku źródeł, tj. z budżetu państwa, FRKF i PFRON. W Ministerstwie Sportu i Turystyki nie wypracowano strategii promocji sportu osób z niepełnosprawnością.

Pomimo uznania promocji sportu i aktywności fizycznej osób z niepełnosprawnością za istotne zadanie, rzeczywista jej rola była znikoma. Promocja sportu była skierowana do wąskiego kręgu odbiorców i prowadzona głównie lokalnie bądź regionalnie. Zabrakło m.in. zlecania zadań na projekty promocyjne w mediach publicznych (telewizji i radiu).

Natomiast NIK dostrzega podjęcie w 2016 r. pozytywnego działania propagującego sport poprzez telewizję publiczną, polegającego na transmisji Igrzysk Paraolimpijskich w Rio de Janeiro.

Polskie związki sportowe oraz organizacje SON w znikomym stopniu zajmowały się promocją sportu i aktywności fizycznej, ponieważ nie miały na ten cel pieniędzy.

Stypendia dla większej liczby osób

NIK sformułował też wniosek do Ministra Sportu i Turystyki o dokonanie zmiany rozporządzenia z 15 października 2012 r. w sprawie stypendiów sportowych dla członków kadry narodowej.

Chodzi o dodanie przepisu, który umożliwi otrzymywanie stypendium sportowego przez niepełnosprawnych członków kadry narodowej, którzy w sportach objętych programem igrzysk paraolimpijskich i igrzysk głuchych, na igrzyskach paraolimpijskich, igrzyskach głuchych, mistrzostwach świata i mistrzostwach Europy zajmą miejsca od pierwszego do ósmego, pomimo że nie spełnią warunku określonego w rozporządzeniu, wymagającego wzięcia udziału w tych imprezach co najmniej ośmiu państw w danej konkurencji, przy czym w konkurencjach indywidualnych co najmniej 12 osób, a w konkurencjach zespołowych co najmniej 8 drużyn, osad lub załóg.