Domowe laboratorium

Niemal wszystkie można kupić bez recepty, za kilka lub kilkadziesiąt złotych. Są proste w obsłudze. Można wykonać je samemu. Dzięki nim upewnisz się, że jesteś zdrowy lub przyspieszysz termin wizyty u lekarza. Oto zalety domowych testów diagnostycznych.

Chodzi o te ciążowe i te sprawdzające poziom cukru we krwi? To pierwsze skojarzenia, które przychodzą nam go głowy, gdy ktoś zapyta o testy diagnostyczne, które można przeprowadzić samodzielnie w domu. Tymczasem w aptekach, także tych internetowych, dostępne są i inne testy. Jedne pozwalają na wykrycie dysfunkcji w działaniu organizmu, inne - pierwszych objawów groźnych chorób, a jeszcze inne - narkotyków i środków odurzających.

Przy pierwszych dwóch rodzajach testów trzeba jednak koniecznie pamiętać, że nie zastąpią one wizyty u lekarza. Ich wyniki są jedynie sygnałem - Uwaga! Dzieje się coś złego! To może być…

… anemia!
Jeśli ciągle czujesz się zmęczony, masz zawroty głowy, mroczki przed oczami, dreszcze, trudności z koncentracją i bladą skórę, powinieneś sprawdzić, czy nie masz anemii, czyli niedokrwistości. Wywołana jest ona znaczną utratą krwi i zawartego w niej żelaza, a prowadzi do niedoboru hemoglobiny. Substancja ta przenosi tlen do wszystkich komórek organizmu, a bez wystarczającej ilości tlenu mniej wydajnie pracują wszystkie organy ciała. W aptekach szukaj testów wskazujących poziom hemoglobiny. Badanie polega na umieszczeniu kilku kropel krwi z palca na specjalnej płytce. Wynik można odczytać na umieszczonej obok skali.

… miażdżyca!
Badanie stężenia poziomu cholesterolu całkowitego we krwi ma duże znaczenie przy wykrywaniu zagrożenia chorobą miażdżycową. Jego podwyższony poziom zwiększa bowiem ryzyko chorób serca i naczyń krwionośnych. Po 20. roku życia każdy z nas powinien przynajmniej raz w roku sprawdzać wskaźnik zawartości cholesterolu, a jeśli odbiega on od normy - konsultować się z lekarzem. Zaleci on wówczas wykonanie badania laboratoryjnego, aby ustalić poziom cholesterolu „dobrego” (HDL) i „złego” (LDL) oraz ilości trójglicerydów i na ich podstawie zaordynuje odpowiednie leczenie. Do wykonania domowego testu cholesterolowego potrzebnych jest kilka kropel krwi, które umieszcza się na płytce testowej. Wynik uzyskiwany jest w ciągu kilku minut.

W aptece można dostać także specjalny, niewielki przyrząd do oznaczania parametrów obydwu rodzajów cholesterolu, a także paski do mierzenia poziomu cholesterolu i trójglicerydów, ale są one dość drogie.

…wrzody!
Ból brzucha, zgaga i pieczenie w żołądku to częste objawy choroby wrzodowej. Odpowiada za nią bakteria Helicobacter pylori. Do zakażenia nią dochodzi w dzieciństwie i jest ono bardzo powszechne. Szacuje się, że Helicobacter ma ok. 70 proc. Polaków, ale tylko u 10-15 proc. z nich rozwija się choroba wrzodowa. Jeśli bakteria uaktywni się, może wywołać zapalnie błony śluzowej żołądka lub dwunastnicy i doprowadzić do powstania w tych organach wrzodów, nowotworu lub innych schorzeń górnego odcinka przewodu pokarmowego. Helicobacter można skutecznie zlikwidować przy pomocy antybiotyków.

Od kilku lat na rynku dostępne są testy diagnostyczne wykrywające obecność przeciwciał IgG przeciwko tej bakterii. Do badania wystarcza 1 kropla krwi z opuszka palca. Odpowiedni kolor testera wskazuje na obecność lub nieobecność bakterii. Nie oznacza jednak choroby wrzodowej. Wynik trzeba koniecznie skonsultować z lekarzem.

… celiakia!
Kilka kropel krwi wystarczy również do tego, aby wykryć celiakię, czyli nietolerancję organizmu na białko zbóż – gluten. Jedyną terapią skuteczną w walce z celiakią jest dieta bezglutenowa, dlatego wczesne zdiagnozowanie tej choroby jest bardzo ważne. Kto powinien wykonać takie badanie? Przede wszystkim krewni I stopnia (rodzice, dzieci) osób z rozpoznaną celiakią. Dane statystyczne pokazują, że ok. 10 proc. z nich także nie toleruje glutenu. Test powinny zrobić także te osoby, u których występują objawy specyficzne dla różnych chorób, a których przyczyny lekarze nie mogą ustalić. Chodzi tutaj o brak apetytu, osłabienie, wymioty, nadmierne wypadanie włosów, bóle głowy, mięśni i kości, anemia, brak menstruacji.

Wynik pozytywny testu oznacza, że prawdopodobnie jesteś chory na celiakię i powinieneś koniecznie udać się do lekarza, który zleci badania ostatecznie potwierdzające chorobę. Domowy test jest także szansą na monitorowanie prawidłowości diety bezglutenowej dla osób ze zdiagnozowaną celiakią.

… cukrzyca!
Różnorakie testy dla osób z cukrzycą nie tyle pozwalają wykryć chorobę, ile ją codziennie kontrolować. W podręcznej saszetce osoby chorej na cukrzycę typu I znaleźć można testy paskowe umożliwiające sprawdzenie poziomu cukru we krwi. Wyniki tego badania określają, czy w danej chwili konieczne jest wstrzyknięcie insuliny czy nie. Uwaga! Paski sprzedawane są razem z glukometrami – specjalnymi urządzeniami, które pomagają w oznaczeniu stężenia cukru. Paski dostępne są na receptę, a osoby z nich korzystające na co dzień mogą nabywać je ze zniżką. Do badania potrzebna jest jedna kropla krwi. Umieszcza się ją na pasku i wkłada do glukometru, który podaje na elektronicznym wyświetlaczu wynik. Wiele glukometrów posiada już funkcje zachowania i porównywania wyników poszczególnych pomiarów.

Osoby z cukrzycą korzystają też z pasków testowych do oznaczania poziomu glukozy i ciał ketonowych w moczu. W badaniu wykorzystuje się próbkę moczu. Umieszcza się ją na pasku, a następnie jego zabarwienie porównuje ze skalą barwną na opakowaniu. Taki test pozwala określić, czy cukrzyca jest dobrze leczona. Jeśli terapia przebiega prawidłowo, test nie wykazuje obecności w moczu cukru i ciał ketonowych. Paski te nie są niestety refundowane.

… rak jelita!
To jeden z nowotworów, które występują najczęściej. Należy też do najbardziej podstępnych, bo potrafi bardzo długo się nie ujawniać. Dlatego w tak wielu przypadkach jest późno diagnozowany. Jednym z objawów jego rozwoju jest pojawienie się krwi w kale. Niestety nie jest ona widoczna gołym okiem, dlatego konieczne jest regularne wykonywanie testów. Raz w roku powinny go robić profilaktycznie osoby, które skończyły 40 lat, oraz wszyscy członkowie rodzin, w których ktoś zachorował już na raka jelita grubego.

Badanie domowe można wykonać na dwa sposoby. W pierwszym rodzaju testu pobieramy próbkę kału, umieszczamy ją w specjalnym pojemniku i mieszamy ze znajdującym się tam płynem. Potem „miksturę” nanosimy na płytkę testową i czekamy kilka minut na wynik. Są też testy, w których po opróżnieniu trzeba tylko wrzucić bibułkę testową do sedesu i poczekać chwilę, aż się zabarwi. Odpowiednia barwa, którą przybierze, świadczy o występowaniu lub niewystępowaniu krwi w kale.

Mężczyźni mogą wykonać testy w dowolnym momencie. Kobiety nie powinny robić ich podczas menstruacji, bo wynik może być fałszywy. Od 24 do 48 godzin przed testem nie wolno pić alkoholu ani zażywać leków z kwasem acetylosalicylowym (np. aspiryna), które sprzyjają pojawianiu się w przewodzie pokarmowym mikroskopijnych krwawień. Obecne testy nie wymagają stosowania przez trzy dni przed testem diety bezmięsnej.

Uwaga! Obecność krwi utajonej w stolcu nie potwierdza, że masz raka! To może być objaw również choroby wrzodowej, zapalenia jelit czy skazy krwotocznej. Jednak pozytywny wynik testu oznacza, że powinieneś jak najszybciej udać się do lekarza na specjalistyczne badania.

 … rak prostaty!
Wszystkim mężczyznom w średnim wieku lekarze zalecają wykonanie testu pod kątem raka prostaty. Jest to najczęściej spotykany nowotwór złośliwy u mężczyzn. Badanie pomaga wykryć podwyższone stężenie we krwi swoistego antygenu sterczowego (PSA), który zwykle oznacza powiększenie gruczołu prostaty, ale może być też objawem nowotworu tego narządu. Wczesne zdiagnozowanie zmian prostaty daje szansę na szybkie podjęcie leczenia i powstrzymanie rozwoju choroby.

Test powinni wykonywać co roku wszyscy panowie powyżej 50 roku życia oraz ci tuż po 40-tym, jeśli w ich rodzinie były przypadki nowotworu prostaty. Badanie polega na umieszczeniu kilku kropel krwi na płytce testowej i dodanie do niej specjalnej substancji. Wynik widoczny jest po kilku minutach. Podwyższony poziom antygenu PSA powinien skłonić do natychmiastowej wizyty u lekarza.

… infekcja intymna!
Swędzenie, pieczenie i obfita wydzielina z pochwy to objawy infekcji okolic intymnych. Może ona wywiązać się w wyniku działania bakterii, grzybów czy drożdżaków. Przyczynę nie zawsze jednak łatwo ustalić podczas jednej wizyty u ginekologa. Domowy test wydzieliny z pochwy ułatwi lekarzowi szybsze postawienie odpowiedniej diagnozy i zaordynowanie właściwej kuracji.

Test najlepiej wykonać w dniach pomiędzy menstruacją. Zanim go zrobisz powstrzymaj się od mycia – woda może zmienić wynik. Jak go wykonać? W większości tego typu testów pasek wskaźnikowy umieszczony jest na wkładce higienicznej, którą trzeba założyć jak podpaskę. Nosi się ją od 2 do 12 godz., a po wyjęciu umieszcza w zestawie diagnostycznym. Wynik można odczytać po ok. 10 minutach. Jeśli zdecydowałaś się pokazać wynik testu swojemu lekarzowi, pamiętaj, aby zrobić to jak najszybciej, bo zabarwienie nie utrzymuje się zbyt długo.

… chlamydia!
Dla kobiet aktywnych seksualnie niezwykle ważne jest wykonywanie co 6-12 miesięcy testu na obecność Chlamydia Trachomatis, bakterii przenoszonej drogą płciową. Na ogół zakażenie nią przebiega bez objawów, ale gdy nie zostanie w porę wykryte, może doprowadzić do poważnych powikłań: zapalenia przydatków, zakażania dróg moczowych, a nawet – według opinii niektórych onkologów – sprzyjać rozwojowi raka szyjki macicy. Badanie powinny wykonać też kobiety w ciąży. Gdy mama jest zakażona, niemowlę może zachorować na chlamydiowe zapalenie płuc lub spojówek.

Testy dostępne w aptekach wykrywają enzym wytwarzany przez Chlamydię. Wykonać je można w dowolnym momencie. Pobranie wymazu z pochwy ułatwia specjalny patyczek, który wraz z materiałem do badania umieszcza się w pojemniczku ze specjalną substancją. Wynik można odczytać po kilku minutach. Jeśli jest pozytywny, do lekarza powinna się zgłosić nie tylko zakażona kobieta, ale również powinien to zrobić jej partner.

… problem z moczem!
W aptekach dostępne są dwa rodzaje testów moczu. W pierwszej grupie są te, które pozwalają przeprowadzić badanie ogólne, a więc jednocześnie oznaczyć kilka parametrów, np. odczyn moczu, jego ciężar właściwy, poziom glukozy, bilirubiny czy związków ketonowych i azotowych. Do drugiej grupy należą testy wykrywające białko w moczu. Jego obecność może świadczyć m.in. o problemach z nerkami i drogami moczowymi.

Do każdego testu dołączona jest instrukcja, ale warto zawsze pamiętać o kilku podstawowych zasadach. Do badania używaj pierwszego porannego moczu i zbieraj go do czystego, wytartego do sucha pojemniczka. Badanie będzie wiarygodne, jeśli przed pobraniem nie będziesz przyjmować pokarmów lub leków, które mogą zabarwić mocz. Konieczne jest też unikanie wysokobiałkowej diety. Panie nie powinny wykonywać testu podczas menstruacji, ani nawet na 2-3 dni przed miesiączką czy po niej. Badanie powinno być przeprowadzone w ciągu godziny od pobrania moczu.

… owulacja!
Dla kobiet, które planują zajść w ciążę, przydatny jest test umożliwiający określenie dnia owulacji, czyli jajeczkowania. Badania polega na wykryciu w moczu hormonu luteinizującego LH, którego stężenie bardzo wzrasta na 24-36 godz. przed jajeczkowaniem. Wykonanie testu powinna jednak poprzedzić kilkumiesięczna obserwacja cyklu miesięcznego, aby obliczyć jego średnią długość.

Test wykonuje się mniej więcej w połowie cyklu. Przy nieregularnych menstruacjach testy trzeba robić codziennie przez kolejnych kilkanaście dni. Najlepsza pora na wykonie badania to wieczór, bo wtedy poziom hormonu LH jest najwyższy. Najlepszy czas na poczęcie dziecka to dzień owulacji lub 1,2 dni po niej. Testu owulacyjnego nie należy stosować jako metody antykoncepcji, ponieważ zajście w ciążę jest możliwe także w dniach poza owulacją.

Uwaga! Istnieją także testy dla mężczyzn starających się o dzieci. W ich wypadku płodność badana jest poprzez określenie stężenia plemników w nasieniu. Przeciętny poziom to 20 mln na 1 ml. Test wykaże, czy stężenie jest wyższe czy niższe. Niestety jest to jeden z najdroższych testów; kosztuje ok. 200 zł.
 
… ciąża!
Kilka dni po zagnieżdżeniu się zapłodnionego jaja w macicy, w surowicy krwi i moczu kobiety pojawia się hormon zwany choriongonadotropiną czyli ludzką gonadotropiną kosmówkową (tzw. hCG). Jego stężenie wzrasta do 10. tygodnia ciąży, a następnie stopniowo obniża się aż do porodu. To dzięki niemu możliwe jest wczesne (nawet na 2-3 dni przed miesiączką) ustalenie ciąży. Bardziej wiarygodny jest jednak wówczas, gdy wykona się go w 5-7 dni po wyznaczonej dacie krwawienia.

Do zrobienia testu hCG potrzebna jest próbka moczu – koniecznie porannego, bo stężenie hCG jest w nim najwyższe. Jeśli wynik jest negatywny, a ty nadal podejrzewasz, że jesteś w ciąży, kolejny test wykonaj po 2-3 dniach. Bez względu na odczyt testu idź do lekarza, który potwierdzi lub wykluczy ciążę.

… wyciek płynu owodniowego!
W aptekach można również znaleźć testy umożliwiające kobietom w ciąży szybkie wykrycie wycieku płynu owodniowego. Polecane są one przez lekarzy zwłaszcza przy ciąży wysokiego ryzyka, u kobiet, które były  już w ciąży i nastąpiło u nich przedwczesne pękniecie błon płodowych, po zabiegach punkcji owodni, a także – kontrolnie po 36. tygodniu ciąży i w każdym przypadku, gdy kobieta odczuwa nieznaną wilgotność. Wyciek płynu owodniowego jest groźny, bo zwiększa ryzyko infekcji u matki i dziecka.

Test jest niezwykle prosty do wykonania. Trzeba założyć specjalną wkładkę higieniczną. Gdy wyczujesz wyciek płynu, wysuń pasek wskaźnikowy z wkładki i sprawdź, czy zmienił kolor. Paleta barw, które może przybrać pasek, a które świadczą o wycieku lub infekcji pochwy, dołączona jest do opakowania. Nie przejmuj się, jeśli pasek stał się żółty. Prawdopodobnie doszło do wycieku moczu, co w ciąży jest dość powszechne.

 
… menopauza!
Wynik badania moczu może być też wskazówką, czy u kobiety nie zaczyna się okres przekwitania. Dzięki domowemu testowi można określić poziom hormonu folikulotropowego (FSH). W czasie menopauzy jego stężenie utrzymuje się w organizmie przez długi czas. Wiedza o tym, czy weszłaś już w czas menopauzy pozwoli ci zadbać o swoje zdrowie i świadomie zapobiegać taki chorobom, jak: osteoporoza, schorzenia układu krążenia i serca.

… narkotyki!
Testy narkotykowe z aptek nie są już rynkową nowością. Pozwalają na wykrycie w moczu takich narkotyków, jak: amfetamina - AMP, barbiturany - BAR, benzodiazepin - BZD, fencyklidyny, kokaina - COC, marihuana  - THC, metaamfetamina - M-AMP, metadon i morfina - MOP. Dostępne są w dwóch rodzajach. „One step” służy do wykrycia jednego środka, a „multi-drug” umożliwia (przy użyciu jednego paska testowego) zbadanie moczu pod kątem obecności każdego z pięciu najczęściej zażywanych narkotyków, to znaczy - amfetaminy, kannabinoidy - THC (aktywne związki marihuany),  kokainy, metamfetaminy i morfiny.

Wykonując test trzeba pamiętać, że informuje on jedynie o braku lub obecności narkotyku w moczu, ale nie może służyć do oceny ilości narkotyku w całym organizmie. Badanie jest proste. Trzeba zanurzyć specjalny pasek w próbce moczu z danego dnia. Wynik pojawi się po upływie 3 do 8 minut. Wynik odczytany po 8 minutach może nie być wiarygodny.

Uwaga! W aptekach można też kupić test wykrywający obecność w napojach alkoholowych i bezalkoholowych tzw. pigułki gwałtu – czyli środków: ketaminy i hydroksymaślanu (GHB).

Jeśli boisz się zrobić test domowy, jest to zrozumiałe. Nie jesteś sam. Wiele osób obawia się wyników takich samodzielnych badań, zwłaszcza jeśli mają one odkryć jakieś poważane schorzenie. Z tego właśnie względu wycofano z aptek testy na obecność wirusa HIV. Tym bardziej – jeśli źle się czujesz, gdy zaobserwujesz u siebie niepokojące objawy, powinieneś zgłosić się do lekarza.