Kto może otrzymać świadczenie pielęgnacyjne

Świadczenie pielęgnacyjne może być przyznane także np. dziadkom lub rodzeństwu osoby niepełnosprawnej, na których ciąży w stosunku do niej obowiązek alimentacyjny.

Zgodnie ze zmienionymi przepisami ustawy z 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, w brzmieniu obowiązującym od 2 stycznia br., świadczenie pielęgnacyjne - z tytułu rezygnacji z zatrudnienia albo innej pracy zarobkowej - przysługuje obecnie:
• osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny oraz
• opiekunowi faktycznemu dziecka (jeśli wystąpił do sądu z wnioskiem o przysposobienie dziecka)
w przypadku, gdy wskazana wyżej osoba nie podejmuje albo rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki:
• nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności (łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji) albo
• osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
Zgodnie z tymi regulacjami świadczenie pielęgnacyjne może być więc przyznane nie tylko rodzicom dziecka z niepełnosprawnością (bez względu na jego wiek), ale także innym krewnym osoby z niepełnosprawnością – pod warunkiem, że ciąży na nich obowiązek alimentacyjny.

Na kim ciąży obowiązek alimentacyjny

Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (czyli obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej (a więc dziadków, rodziców, dzieci, wnuki) osoby uprawnionej oraz jej rodzeństwo.
Obowiązek alimentacyjny obciąża osoby, które pochodzą od osoby uprawnionej, a więc jej dzieci, wnuki (czyli tzw. zstępnych) przed osobami, od których pochodzi osoba uprawniona, a więc jej rodzicami, dziadkami (czyli tzw. wstępnymi). Obowiązek alimentacyjny obciąża wstępnych (rodziców, dziadków) przed rodzeństwem. Jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych, to obowiązek alimentacyjny obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (np. rodziców przed dziadkami, a dzieci przed wnukami). Krewnych w tym samym stopniu (np. dwoje dzieci) obowiązek alimentacyjny obciąża w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.
Rodzice są obowiązani do świadczeń alimentacyjnych w stosunku do dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie (dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami). Poza tym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Przez niedostatek należy rozumieć sytuację, w której dana osoba nie może - własnymi siłami - zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w zakresie utrzymania, a więc: mieszkania, wyżywienia, odzieży, leków itd. Przez „usprawiedliwione potrzeby” należy rozumieć jednak nie tylko potrzeby elementarne, niezbędne do zapewnienia minimum egzystencji, gdyż chodzi tu o stworzenie normalnych warunków odpowiadających np. wiekowi i stanowi zdrowia danej osoby.
Jednocześnie należy zwrócić uwagę, że obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności (np. dziadków, rodzeństwa) powstaje dopiero w sytuacji gdy:
• nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo
• ta osoba nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub
• uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe albo połączone z nadmiernymi trudnościami.

Przykłady:
1. W stosunku do 8-letniej Marty B. zostało wydane orzeczenie o niepełnosprawności ze wskazaniami: konieczności stałej opieki innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Rodzice dziewczynki cierpią na chorobę alkoholową i nie są w stanie zajmować się córką. Dzieckiem opiekują się dziadkowie jako rodzina zastępcza. W tej sytuacji babcia Marty zrezygnowała z pracy zarobkowej, w związku z czym wystąpiła ona z wnioskiem o świadczenie pielęgnacyjne.
2. 20-letni Tomasz K. legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Jego rodzice nie żyją, żyje natomiast jego dziadek, ale z powodu  wieku i złego stanu zdrowia nie jest w stanie zapewnić mu opieki. Tomaszem K. opiekuje się jego siostra, która w związku z tym zrezygnowała z zatrudnienia. W tej sytuacji wystąpiła ona z wnioskiem o świadczenie pielęgnacyjne.

Uwaga!
Warunkiem uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego jest rezygnacja z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej. Zatrudnienie lub inna praca zarobkowa oznacza wykonywanie pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego, umowy o pracę nakładczą oraz wykonywanie pracy lub świadczenie usług na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych lub spółdzielni usług rolniczych, a także prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. Z tego względu, gdy dana osoba – opiekująca się osobą z niepełnosprawnością – świadczy np. usługi na podstawie umowy o dzieło, to nie będzie miała ona prawa do świadczenia pielęgnacyjnego.

Jakie są pozostałe warunki wypłaty świadczenia

Zasadą jest, że świadczenie pielęgnacyjne przysługuje w przypadku, gdy dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza 583,00 zł. Przez dochód rodziny należy rozumieć przeciętny miesięczny dochód członków rodziny uzyskany w roku kalendarzowym poprzedzającym okres zasiłkowy.

Uwaga!
Prawo do świadczeń rodzinnych ustalane jest zasadniczo na okres zasiłkowy. Okres zasiłkowy oznaczał dotychczas okres od 1 września do 31 sierpnia następnego roku kalendarzowego. Jednak zgodnie z nowymi przepisami okres zasiłkowy, który rozpoczął się 1 września 2008 r., został przedłużony do 31 października 2009 r. Poczynając od 1 listopada 2009 r., okres zasiłkowy będzie obejmować okres od 1 listopada do 31 października następnego roku kalendarzowego. Zgodnie z powyższym, w celu ustalenia uprawnień do świadczenia pielęgnacyjnego w bieżącym okresie zasiłkowym należy wziąć pod uwagę dochód rodziny w 2007 r. (z uwzględnieniem późniejszego uzyskania lub utraty dochodu – np. w wyniku utraty zatrudnienia).

Zgodnie z przepisami dodanymi nowelizacją, w przypadku, gdy o świadczenie pielęgnacyjne ubiega się matka lub ojciec albo opiekun faktyczny dziecka, ustalając prawo do świadczenia, uwzględnia się dochód rodziny osoby sprawującej opiekę. W przypadku, gdy o świadczenie pielęgnacyjne ubiega się krewny w linii prostej inny niż matka lub ojciec, albo rodzeństwo, to ustalając prawo do świadczenia uwzględnia się łącznie dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz dochód rodziny osoby wymagającej opieki. Natomiast w przypadku, gdy o prawo do świadczenia pielęgnacyjnego ubiega się rodzina zastępcza spokrewniona z dzieckiem, na której zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, to ustalając prawo do świadczenia uwzględnia się dochód rodziny zastępczej i dochód tego dziecka.

Uwaga!
Przy ustalaniu prawa do świadczeń rodzinnych zasadą jest, że do członków rodziny zalicza się odpowiednio: małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25.  roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia, legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością rodzinie przysługuje świadczenie pielęgnacyjne. Do członków rodziny nie zalicza się natomiast dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko. Jednak, zgodnie z mowymi przepisami - przy ustalaniu dochodu dla potrzeb ustalenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego - w składzie rodziny uwzględnia się dziecko, którego niepełnosprawność uprawnia do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego, nawet jeśli posiada ono własne dziecko.

Przykłady:
1. Stefan i Maria O. są rodzicami niepełnosprawnej 12-letniej Kasi. Stefan O. jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę, natomiast Maria O. nie pracuje z powodu konieczności sprawowania opieki nad córką. Ustalając dochód tej rodziny (w składzie: Maria O., Stefan O. i ich córka) bierze się zatem pod uwagę dochody Stefana O., pomniejszone o podatek należny, składki na ubezpieczenia społeczne i składki na ubezpieczenie zdrowotne.
Gdyby państwo O. poza Kasią wychowywali jeszcze np. dwoje zdrowych dzieci, to ustalając dochód tej rodziny należałoby uwzględnić także te dzieci, pod warunkiem, że pozostawałyby one na utrzymaniu rodziców, nie ukończyły 25. roku życia, nie pozostawały w związku małżeńskim ani nie miały własnych dzieci. 
2. Teresa C. opiekuje się swoim niepełnosprawnym bratem Markiem K. Teresa C. nie pracuje, ale jej mąż Robert C. prowadzi działalność gospodarczą. Państwo C. mają dwoje małych dzieci. W tej sytuacji, ustalając prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, należy uwzględnić zarówno dochody rodziny Teresy C. (w skład której wchodzą: Teresa C., jej mąż i dzieci), jak i dochody niepełnosprawnego Marka K.
3. Zofia i Maciej D. są dziadkami niepełnosprawnego 7-letniego Bartka, dla którego stanowią rodzinę zastępczą. W tej sytuacji ustalając prawo do świadczenia pielęgnacyjnego uwzględnia się dochody rodziny zastępczej oraz dochody dziecka (np. z tytułu alimentów).

Świadczenia pielęgnacyjne nie przysługują, jeżeli:
• osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty socjalnej, zasiłku stałego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego,
• osoba wymagająca opieki: pozostaje w związku małżeńskim lub została umieszczona w rodzinie zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej z dzieckiem, na której ciąży obowiązek alimentacyjny) albo - w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji - w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż pięć dni w tygodniu (z wyjątkiem zakładów opieki zdrowotnej),
• osoba w rodzinie ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury na to dziecko,
• osoba w rodzinie ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, albo do świadczenia pielęgnacyjnego na to lub na inne dziecko w rodzinie,
• na osobę wymagającą opieki członek rodziny jest uprawniony za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje w wysokości 420,00 zł miesięcznie. Świadczenie pielęgnacyjne przysługujące za niepełne miesiące kalendarzowe wypłaca się w wysokości 1/30 świadczenia pielęgnacyjnego za każdy dzień. Należną kwotę świadczenia zaokrągla się do 10 gr w górę. Wysokość świadczeń rodzinnych podlega weryfikacji co trzy lata. Datę najbliższej weryfikacji ustalono na 1 listopada 2009 r.

Postępowanie w sprawie przyznawania świadczeń rodzinnych prowadzi wójt, burmistrz lub prezydent miasta właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o takie świadczenie (może on upoważnić kierownika ośrodka pomocy społecznej lub innej jednostki organizacyjnej gminy do prowadzenia postępowania w tych sprawach).
W celu uzyskania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego konieczne jest złożonie wniosku na odpowiednim formularzu (formularze wniosków udostępnia podmiot realizujący świadczenia).

Do wniosku należy dołączyć: orzeczenie o niepełnosprawności albo o znacznym stopniu niepełnosprawności dziecka, zaświadczenia lub oświadczenia o dochodach, uwierzytelnioną kopię dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby ubiegającej się o świadczenie pielęgnacyjne (uwierzytelnienia kopii może dokonać także podmiot realizujący świadczenia) oraz zaświadczenie specjalnego ośrodka szkolno-wychowawczego, w przypadku umieszczenia w nim dziecka, o niekorzystaniu w nim z całodobowej opieki.

W przypadku złożenia nieprawidłowo wypełnionego wniosku podmiot realizujący świadczenia wezwie pisemnie osobę ubiegającą się o świadczenia do poprawienia lub uzupełnienia wniosku w terminie 14 dni od dnia otrzymania wezwania. Natomiast w przypadku gdy dana osoba złoży wniosek bez wymaganych dokumentów, podmiot realizujący świadczenia przyjmuje wniosek i wyznacza termin nie krótszy niż 14 dni i nie dłuższy niż 30 dni na uzupełnienie brakujących dokumentów.