Rehabilitacja - urządzenia dla osób niewidomych i niedowidzących

Urządzenia wspomagające dają osobom niewidomym i niedowidzącym niezbędne wsparcie, aby mogły samodzielnie żyć i funkcjonować wśród innych ludzi. Pomagają w codziennych pracach w domu i w terenie, np. w środkach komunikacji.

Gdy oczy nie widzą...

Istnieją urządzenia, które pozwalają osobom niewidomym i niedowidzącym stać się bardziej samodzielnymi. Wielu z nich umożliwiają korzystanie z dóbr kultury, podjęcie nauki, pracy i realizację zainteresowań. W większości przypadków działanie tych urządzeń opiera się na komunikatach dźwiękowych, elektronice, niekiedy wykorzystują nowoczesne technologie. Z tego powodu niewielu niewidomych bez dofinansowań byłoby na nie stać. Wybór właściwego sprzętu ułatwiającego funkcjonowanie osobom niewidomym i słabowidzącym zależy, poza zasobami finansowymi, od rodzaju schorzenia, wieku i warunków życia. Część z nich zalecić może jedynie lekarz specjalista bądź rehabilitant, a część stanowi dodatkowe wyposażenie, które pomaga na co dzień.

Na zdjęciu biała laska. Fot.: Piotr Stanisławski

Biała laska

Biała laska to podstawowe urządzenie ułatwiające samodzielne poruszanie się. Pozwala orientować się w terenie, pomaga w wykrywaniu przeszkód, ale też sygnalizuje otoczeniu obecność takiej osoby, np. kierowcy muszą zachować ostrożność, a przechodnie mogą zaoferować pomoc i dać wskazówki. Wiele jest rodzajów lasek: mogą być sztywne, składane, teleskopowe, stożkowo-trzpieniowe, wykonane z grafitu, aluminium, a nawet włókna szklanego. Zwykle wyposażone są w znaki odblaskowe, niektóre nawet w lampkę z ostrzegawczym pulsującym światłem. Wybór trzeba skonsultować z lekarzem bądź rehabilitantem.

 
Na zdjęciu zegarek. Fot.: Piotr Stanisławski

Zegarek

Wszystkie zegarki: naręczne, kieszonkowe, budziki, zegary ścienne muszą być „obrajlowione" lub udźwiękowione.  Zegarek brajlowski zwykle zaleca się osobom od niedawna ociemniałym, podejmującym proces rehabilitacji. Jest pożądany również tam, gdzie sprawdzenie godziny nie zakłóci np. wykładu, spotkania czy zebrania, pozwalając dyskretnie sprawdzić godzinę. Koperta zegarka jest otwierana, a tarcza cyferblatu ma wypukłe cyfry czterech godzin i punkty pośrednie z minutami. Palcem odczytywane jest położenie wskazówek, które są mocniejsze i grubsze niż w tradycyjnych zegarkach. Coraz popularniejsze są zegarki udźwiękowione, które głosowo podają czas i datę.

Na zdjęciu powiększalnik. Fot.: Piotr Stanisławski

Powiększalnik

Aby osobom słabowidzącm umożliwić wygodniejsze czytanie, stworzono specjalne elektroniczne powiększalniki wyposażone w kamerę, która wyświetla powiększoną czcionkę na kolorowym wyświetlaczu. Wielkość powiększenia można regulować, a ostrość dostrajana jest automatycznie. Powiększalnikiem można odczytać również nazwę leku na opakowaniu, cenę artykułu w sklepie czy tytuł książki wysoko umieszczonej na regale. Niektóre przenośne powiększalniki mają funkcję „zamrożenia" obrazu, pozwalając dokładniej obejrzeć przywołany obiekt. Istnieją także powiększalniki telewizyjne (łączone przewodem z odbiornikiem TV lub monitorem komputerowym), służące do czytania powiększonego druku na dużym ekranie.

Na zdjęciu komputer. Fot.: Piotr Stanisławski

Komputer z zestawem urządzeń

Komputer to coraz powszechniejsze narzędzie komunikacji, ale i pracy. Osoby niewidome i niedowidzące potrzebują komputera dostosowanego do swoich potrzeb. Podstawowy zestaw (oprócz głównej stacji, oprogramowania i monitora) zawiera:

1. Monitor brajlowski (zamiennie nazywany linijką brajlowską) jest urządzeniem przypominającym klawiaturę. Podłączony do komputera (lub urządzenia mobilnego) przetwarza tekst z ekranu monitora na postać pisma brajla na linijce. Jest szczególnie zalecany dla studentów, uczniów i nauczycieli oraz wszystkich osób, które mają potrzebę obcowania ze słowem pisanym i chcą czytać książki w brajlu. Przydatny okazuje się też w nauce ortografii i języków obcych.
2. Syntezator mowy. To urządzenie lub oprogramowanie udźwiękawiające, które przetwarza zapisany tekst na głos. Dzięki niemu osoba niewidoma i słabowidząca może odsłuchać wiadomości, artykuły, e-maile, książki, a także odczytywać  dokumenty pisane brajlem. Działa razem z programem odczytu ekranu (screenreader).
3. Skaner. Jest urządzeniem umożliwiającym zamianę druku na formę dźwiękową. Dzięki niemu można skanować wszelkie zadrukowane dokumenty, książki, materiały, rachunki bankowe, a następnie dzięki oprogramowaniu zapisywać w formie pliku tekstowego. Plik ten może zostać odsłuchany przez syntezator mowy zainstalowany na komputerze. Wiele skanerów wyposażonych jest jednak w syntezator mowy i na nich można odsłuchać zeskanowany materiał.
4. Drukarka brajlowska działa podobnie jak zwykła, z tym że drukuje tekst systemem brajla. Idealna jest w czasie nauki, a przydatna także dla osób i instytucji, które chcą osobom niewidomym przekazywać dokumenty, listy i inne informacje brajlem.

Na zdjęciu czytak. Fot.: Piotr Stanisławski

Czytak

Do czytania nagranych książek służy czytak. Jest niewielkich rozmiarów, prosty w obsłudze, odtwarza książki i słuchowiska zapisane na kartach pamięci CompactFlash. Szczególnie ceniony jest przez osoby starsze (młodzi wolą elektroniczne urządzenie zwane E-lektorem). Aby móc korzystać z czytaka, książki na karcie muszą być zapisane w formacie MPN (takie są w bibliotece Polskiego Związku Niewidomych). Na czytaku można też posłuchać muzyki zapisanej w formacie mp3. Urządzenie ma głośnik, gniazdo do podłączenia słuchawek i wieży.

Lupy i lunetki

Pomoce optyczne są wykorzystywane przez osoby słabowidzące do czytania tekstu i oglądani przedmiotów. Z lunetek korzystają podczas poruszania się w terenie, natomiast lupy pozwalają im oglądać mniejsze przedmioty lub czytać tekst. Aby nie trzymać ich ciągle w ręku, stworzono lupy i lunetki w formie okularów. Jedne są do czytania, a inne do oglądania telewizji. Wybór rodzaju lupy i lunetki najlepiej skonsultować z lekarzem, dobiera się je w zależności od charakteru wady wzroku i rodzaju przeznaczenia.

Na zdjęciu mówiąca miara. Fot.: Piotr Stanisławski

Mówiąca miara

Osoby niewidome i słabowidzące planujące remont w domu, zakup mebli i urządzeń, a także majsterkowicze mają do dyspozycji miarę, która podaje zaznaczoną wartość głosem. Niektóre miarki mają także funkcję dodawania zmierzonych odcinków i podawania całej odległości.

Na zdjęciu identyfikator kolorów. Fot.: Piotr Stanisławski

Identyfikator kolorów

Urządzenie identyfikujące kolory i informujące o nich za pomocą mowy jest szczególnie pomocne dla osób żyjących samotnie. Najczęściej przydaje się przy dobieraniu ubrań o odpowiednim kolorze (np. skarpetek), a także przy segregowaniu rzeczy do prania. Standardowe identyfikatory (nazywane także testerami kolorów) rozpoznają do kilkudziesięciu barw, ale istnieją urządzenia odróżniające z dużą precyzją kilkaset kolorów. Identyfikator koloru pozwala też sprawdzić, czy kartka jest zadrukowana czy pusta. Niektóre wyposaża się w dodatkowe funkcje, np.: sygnałowe określenie źródła i natężenie światła, zegar, stoper, termometr, terminarz z alarmem, rozpoznawanie banknotów euro, a nawet w gry: bingo czy rzut kostką.

Na zdjęciu autolektor. Fot.: Piotr Stanisławski

Autolektor

Idealne urządzenie dla osób nieznających bądź niepotrafiących obsługiwać komputera to autolektor. W zasadzie to komputer, lecz zbudowany tak (wszystko ma w jednej obudowie), aby w prosty sposób korzystać z wielu funkcji tradycyjnego komputera. Autolektor odczytuje głosowo książki i dokumenty, ma skaner i syntezator mowy oraz wbudowaną stację dysków CD-ROM (do wczytywania i zapisywania zeskanowanych materiałów). Zamiast klawiatury na obudowie umieszczone są oznakowane brajlem przyciski, którymi włącza się różne funkcje urządzenia.

Na zdjęciu mówiący telefon. Fot.: Piotr Stanisławski

Mówiący telefon

Telefon komórkowy to jedno z podstawowych urządzeń wspomagających samodzielne funkcjonowanie osób niewidomych i niedowidzących. Każdy telefon komórkowy, aby mógł głosowo odczytać SMS-a, adresy w książce telefonicznej czy głosowo informować o wybranym numerze, musi mieć wgrany system operacyjny Symbian. Komórką można wysyłać i odbierać e-maile, korzystać z zasobów internetu, nagrywać głos, robić notatki, słuchać ulubionej muzyki i radia. Może być także przydatna w nawigacji GPS (pomoże dotrzeć w odpowiednie miejsce), jeśli wgramy specjalne oprogramowanie.

Na zdjęciu wykrywacz przeszkód. Fot.: Piotr Stanisławski

Wykrywacz przeszkód

Zadaniem lokalizatora jest odnajdywanie przedmiotów i miejsc za pomocą sygnałów akustycznych. W ten sposób pomaga w orientacji. Zestaw składa się z nadajnika wielkości pilota telewizyjnego z przyciskami oraz kilku małych odbiorników. Odbiorniki przymocowuje się do przedmiotów (zwykle tych, z których często korzystamy i zapominamy, gdzie je położyliśmy). Naciśnięcie przycisku spowoduje, że odbiornik zacznie emitować głośny sygnał. Urządzenie działa w obrębie kilkudziesięciu metrów. Lokalizator może być przydatny także poza domem, kiedy odwiedzamy rodzinę lub znajomych i nie znamy terenu. Wtedy odbiorniki umieszcza się w wybranych miejscach (np. w kuchni, toalecie, pokoju, przy drzwiach wejściowych), aby ułatwiały ich zlokalizowanie.

Na zdjęciu ektroniczny lokalizator. Fot.: archiwum Altix

Elektroniczny lokalizator

Zadaniem lokalizatora jest odnajdywanie przedmiotów i miejsc za pomocą sygnałów akustycznych. W ten sposób pomaga w orientacji. Zestaw składa się z nadajnika wielkości pilota telewizyjnego z przyciskiem oraz kilku małych odbiorników. Odbiorniki przymocowuje się do przedmiotów (zwykle tych, z których korzystamy i zapominamy, gdzie je położyliśmy). Naciśnięcie przycisku spowoduje, że odbiornik zacznie emitować głośny sygnał. Urządzenie działa w obrębie kilkudziesięciu metrów. Lokalizator może być przydatny także poza domem, kiedy odwiedzamy rodzinę lub znajomych i nie znamy terenu. Wtedy odbiorniki umieszcza się w wybranych miejscach (np. w kuchni, toalecie, pokoju, przy drzwiach wejściowych), aby ułatwiały ich zlokalizowanie.

Na zdjęciu płynomierz. Fot.: archiwum Altix

Płynomierz

Kiedy osoba niewidoma chce sama bezpiecznie zaparzać w kuchni herbatę, nieodzowny będzie dla niej czujnik poziomu cieczy. Aby nie przelać naczynia płynem, zawiesza na nim płynomierz, a ten - gdy poziom cieczy w naczyniu osiągnie wskazaną wartość - sygnalizuje to dźwiękiem. Może działać także wibracyjnie. Pomocne w domu będą też: mówiące wagi - kuchenna i łazienkowa, udźwiękowiony wizjer, termometr łazienkowy i do pomiaru temperatury powietrza, mówiący ciśnieniomierz, kalkulator oraz ładowarka akumulatorowa.

Fot.: Piotr Stanisławski

Sygnalizator nadjeżdżającego tramwaju i autobusu

Sygnalizator nadjeżdżającego tramwaju i autobusu wygląda jak mały pilot do telewizora. Jego zadaniem jest informowanie osoby niewidomej o numerze zbliżającego się pojazdu. W niektórych miastach osoby niewidome są wyposażone w takie sygnalizatory. Niestety, system powiadamiania nie działa jeszcze w Polsce dobrze. Wiele pojazdów nie wyposaża się w nadajniki, a czasami i kierowcy ich nie włączają. Pojawiają się postulaty, aby urządzenia te miały również przycisk otwierania drzwi, ponieważ w nowoczesnych tramwajach i autobusach pasażerowie sami je „obsługują". Osoba niewidoma ma zwykle trudności z odnalezieniem przycisku na drzwiach i często z tego powodu nie może dostać się do wnętrza pojazdu.