Zmiany w przepisach - renty, świadczenia, działalność gospodarcza

Nowy rok jak zwykle obfituje w nowinki prawne (najwięcej zmian dotyczy zatrudnienia osób z niepełnosprawnością, ale o nich innym razem). Jeszcze w 2008 r. pojawiły się ważne, lecz wciąż mało znane przepisy. Od 1 stycznia 2009 r. wyższe świadczenia otrzyma ok. miliona osób.

ZUS przeliczy na nowo renty, emerytury i kapitał początkowy.
Od 1 stycznia 2009 r. będzie miała miejsce znacząca zmiana dla tych, którzy nie mieli możliwości udowodnić, ile zarabiali w poszczególnych latach. Często powodem braku dowodów było to, że zlikwidowano firmy, zaginęły lub zostały zniszczone dokumenty płacowe, a nie istniał, tak jak obecnie, długi (50 lat) obowiązek ich archiwizowania.

W takich przypadkach ZUS przyjmował, że dochód za takie lata był zerowy. Od 1 stycznia 2009 r. osoby, które nie z własnej winy nie mogą udowodnić wysokości zarobków z poszczególnych lat pracy, będą mogły wystąpić o ponowne przeliczenie świadczeń. ZUS zamiast dochodu zerowego za podstawę wymiaru składek za dany rok przyjmie minimalne wynagrodzenie obowiązujące w danym roku. Zasada ta będzie dotyczyć wszystkich osób, które posiadają świadectwa pracy potwierdzające fakt zatrudnienia w danym okresie. Skorzystać z nowych możliwości mogą nie tylko ci z zerowym dochodem za poszczególne lata, lecz także ci, którzy mają już wyliczone świadczenie, ale wybierali do ustalenia jego wysokości mniej korzystne okresy ubezpieczeniowe po to tylko, by uniknąć okresów zerowych. Osoby zainteresowane mogą składać wnioski do ZUS od 1 stycznia 2009 r. przez 12 miesięcy. ZUS ma na wydanie decyzji 60 dni. Szacuje się, że podwyżka świadczenia wyliczonego w nowy sposób wyniesie ok. 50 zł.

Dwie podwyżki dla emerytów i rencistów w 2009 r.
Pierwsza, choć raczej niewielka, podwyżka będzie już od stycznia. Związana jest ona z tym, że obniża się stawka podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT) z 19 do 18 proc., w związku z czym świadczenia emerytalne, rentowe, a także płace będą wyższe. W 2009 r. w marcu będzie miała miejsce waloryzacja rent i emerytur. Szacuje się, że świadczenia wzrosną o średnio kilkadziesiąt zł.

Zmiany w zasiłkach:  
   
Zasiłek pielęgnacyjny
Do końca 2008 r. zasiłek pielęgnacyjny wypłacano dopiero wtedy, gdy zainteresowany złożył komplet dokumentów. To oznaczało, że w trakcie oczekiwania na orzeczenie o stopniu niepełnosprawności osoba wnioskująca nie otrzymywała zasiłku. Od 2009 r. zasiłek pielęgnacyjny będzie wypłacany od miesiąca, w którym zainteresowany złoży wniosek o ustalenie niepełnosprawności (w ciągu trzech miesięcy od uzyskania orzeczenia musi je dostarczyć gminie wypłacającej świadczenie).

Świadczenie pielęgnacyjne
Świadczenie pielęgnacyjne otrzymywać będzie nie tylko rodzic, ale także inni: osoby, na których ciąży obowiązek alimentacyjny (np. dziadkowie wobec wnucząt lub odwrotnie, rodzeństwo), a także faktyczni opiekunowie. Oznacza to mniej sformalizowane uzyskiwanie świadczeń pielęgnacyjnych.

Zawieszenie działalności gospodarczej
Od 20 września 2008 r. prowadzący firmę mogą zawiesić działalność gospodarczą. Najkrótszy okres zawieszenia to miesiąc a najdłuższy – dwa lata. Od tego dnia przedsiębiorca, który nie zatrudnia pracowników, może zawiesić działalność i nie płacić ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego, wypadkowego i zdrowotnego.

Od dnia zawieszenia przedsiębiorca nie może osiągać przychodów i prowadzić bieżącej działalności. Może jednak regulować zaległe pensje, spłacać kredyty czy faktury z odroczonym terminem płatności. Fakt zawieszenia trzeba zgłosić w ewidencji działalności gospodarczej i w ZUS-ie. Zgłoszenia są bezpłatne.

Podczas zawieszenia działalności gospodarczej przedsiębiorca nie podlega ani obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, ani obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego. Do korzystania z darmowych świadczeń i usług medycznych ma prawo przez 30 dni od zgłoszenia zawieszenia. Ponieważ od tego momentu nie jest objęty ochroną zdrowotną, do ubezpieczenia zdrowotnego powinien go zgłosić jako członka rodziny np. mąż lub żona. Jest to dopuszczalne pod warunkiem, że biznesmen nie ma innego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego np. etatu, zlecenia, emerytury lub renty. Problem powstaje, jeśli takiego tytułu brak, a członek rodziny nie może z jakichś powodów zgłosić go do ubezpieczenia zdrowotnego. W tym wypadku pozostaje zawarcie dobrowolnej umowy z NFZ. Jeśli zechce, ma prawo także dobrowolnie regulować składki emerytalną i rentową.

Co wolno podczas zawieszenia?
- wykonywać wszelkie czynności niezbędne do zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodów,
- przyjmować należności powstałe wcześniej,
- zbywać własne środki trwałe i wyposażenie,
- uczestniczyć w postępowaniach sądowych w sprawach firmy,
- nie jest konieczne likwidowanie strony internetowej.

Zadośćuczynienie za straty moralne
Nowy art. 446 par. 4 kodeksu cywilnego przewiduje: sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Do tej pory odszkodowań za straty moralne nie zasądzano. Rodzina tragicznie zmarłego mogła jedynie liczyć na zwrot kosztów pogrzebu, alimenty czy rentę. Odszkodowanie za cierpienie psychiczne dostać można było po udowodnieniu strat materialnych, utraty zarobków. Obecnie wystarczy sam fakt krzywdy moralnej. O zadośćuczynienie mogą się starać nie tylko krewni ofiar, ale też osoby pozostające z nimi w związkach nieformalnych (będą jednak musiały udowodnić silne więzi emocjonalne ich łączące). Możliwość ubiegania się o zadośćuczynienie dotyczy zdarzeń, które wydarzyły się po 3 sierpnia 2008 r.

Jak w każdym pozwie cywilnym, wysokość roszczenia określa sam zainteresowany. Od tej kwoty wnosi opłatę. W uzasadnionych przypadkach może ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych. Na kwoty takich odszkodowań  jak w USA nie ma co liczyć, podobnie jak na szybkie rozstrzygnięcie przez sąd. Ustalając kwotę zadośćuczynienia, sąd będzie rozpatrywał każdy przypadek indywidualnie, z uwzględnieniem różnorakich czynników, tj. : stopień cierpienia psychicznego, stopień krzywdy wynikający z utraty pomocy i opieki osoby bliskiej, poczucie osamotnienia, stopień zażyłości, bliskości, jakie zachodziły pomiędzy zmarłym a najbliższym członkiem rodziny, wpływ straty osoby bliskiej na samopoczucie i zdrowie uprawnionego.

Na koniec zmiany, których… nie będzie?

Zmiany w rentach:
Od 1 stycznia 2009 r. rencistów miały czekać dwie nowości.
Jedna z nich to:
Zarobki rencistów bez limitów
Nowe przepisy przewidywały, że renciści, bez względu na to, czy świadczenie mają obliczone na starych czy nowych zasadach, będą mogli pracować i zarabiać bez ograniczeń. Przewidziano, że także rolnicy pobierający rentę z tytułu niezdolności do pracy z KRUS nie będą musieli obawiać się jej zawieszenia, nawet jeśli podejmą działalność zarobkową podlegającą ubezpieczeniu w ZUS.

Zniesienia limitów zarobkowych nie przewidziano dla pobierających renty rodzinne czy też specjalne renty przyznane przez prezesa ZUS. To samo dotyczyć miało pobierających wcześniejsze emerytury.

Drugą zmianą, znacznie mniej znaną, jak również mniej dla rencistów korzystną, miała być:
Zmiana sposobu obliczania renty
Podstawą ustalenia wysokości renty od 1 stycznia 2009 r. miały być środki zgromadzone na koncie emerytalnym ZUS oraz kapitał początkowy za lata przepracowane przed 1999 r. Zasady naliczania renty: jeśli osoba ubiegająca się o rentę nie przepracuje 30 lat, to na jej rentę złożą się tzw. hipotetyczne składki ubezpieczeniowe, brakujące do osiągnięcia 30-letniego stażu pracy. Uzyskana w ten sposób kwota zostanie podzielona przez prognozę dalszego trwania życia osoby w wieku 60 lat.

Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy (czyli, upraszczając, świadczenie dla osoby z  I i II grupą) wynosiłaby 100 proc. obliczonej kwoty, a dla osoby z częściową niezdolnością (III grupa) - 75 proc. Zdaniem ekspertów nowe renty miały być znacznie niższe od obecnych. Nowy system premiuje bowiem tych najlepiej zarabiających z długim stażem pracy. Aby zniwelować szok rencistów, przewidywano, że nowe renty będzie się obliczać stopniowo wprowadzając zmiany. I tak w 2009 r. tylko 20 proc. renty miało być liczone po nowemu. Z każdy rokiem ten udział miał się zwiększać, aby w 2014 r. cała renta była już liczona na nowych zasadach.

Uwaga: stare świadczenia rentowe miały pozostać bez zmian, o ile osoby, które uzyskałyby je przed 2009 r., miałyby przedłużane prawo do renty lub gdyby przyznane im ono zostało na stałe. W sytuacji gdy osoba zostałaby przez komisję lekarską uznana za zdolną do pracy, a następnie przed upływem 18 miesięcy okazałoby się, że ponownie są podstawy do przyznania renty, zostałaby ona obliczona po staremu. Jeśli zaś przesłanki do przyznania renty pojawiłyby się po 18 miesiącach od uznania osoby za niezdolną do pracy, renta zostałaby obliczona na nowych zasadach.

Powyższe przepisy uchwalone przez parlament zostały zawetowane przez prezydenta (prezydent motywował swoje veto niespójnością przepisów, które z jednej strony przewidują przyznanie świadczenia rentowego wyłącznie osobie z niezdolnością do pracy, a z drugiej strony umożliwiałyby uzyskiwanie nieograniczonych dochodów poprzez pracę; wskazywał także, że przewidziany w nowych przepisach sposób obliczania renty powodowałby, że nowe świadczenia byłyby znacznie niższe od dotychczasowych).

18 grudnia 2008 r. Sejm nie zdołał odrzucić prezydenckiego veta (przyczynili się do tego głównie posłowie SLD, stwierdzając, że nowe przepisy spowodują, iż renty staną się bardzo niskie). W związku z tym, że veto nie zostało odrzucone, uchwalone przez Sejm zmiany w przepisach rentowych nie mają szansy na realizację. Być może jednak koalicja rządząca będzie usiłowała po wprowadzeniu zmian urzeczywistnić swój plan, szczególnie jeśli chodzi o zmianę sposobu naliczania rent, ponieważ, jak tłumaczy, obecnie może dojść do paradoksu, że nowe emerytury mogą być niższe od rent, co spowodować może, że zwiększy się liczba osób ubiegających się o renty. Tajemnicą poliszynela jest też to, że rząd przy okazji wprowadzania nowego sposobu obliczania rent założył, że w ten sposób zaoszczędzi wiele na wydatkach. Jednak przy dzisiejszej konfiguracji politycznej trudno by było o poparcie klubu SLD, który jest takim języczkiem u wagi. Choć przy okazji innych głosowań okazało się (patrz emerytury pomostowe), że zdobycie poparcia posłów lewicy jest możliwe.

Reasumując, po pierwsze - rencista nadal będzie ograniczony limitami zarobków, a po drugie - renty będą liczone jak dotychczas, dopóki nie zmienią się przepisy.