Przejdź do treści głównej
Lewy panel

Wersja do druku

Wśród obcych ludzi

22.07.2016
Autor: Barbara Szostak, fot. archiwum Integracji
Źródło: Integracja 3/2016
dzieci z opiekunami siedzą na trawie

Kształcenie osób z niepełnosprawnością intelektualną powinno im zapewnić pełne prawo do życia w godności, do indywidualnego rozwoju, do bycia aktywnymi społecznie, a w przyszłości być może do aktywności zawodowej. Dlatego warto zadać pytanie, co jest ważniejsze w edukacji uczniów z niepełnosprawnością intelektualną: opanowanie wiedzy teoretycznej, przekraczające często ich możliwości, czy kształtowanie umiejętności społecznych, koniecznych do praktycznego wykorzystywania treści poznawczych.

Jakie kompetencje powinien zdobyć uczeń w trakcie nauki szkolnej, aby mógł np. sam powiedzieć o sobie: „Wiem, jestem osobą niepełnosprawną, nazywam się Adam Nowak, jestem Polakiem, mieszkam w Warszawie, jestem uczniem, synem, wnukiem” itd.

Poczucie własnej tożsamości zapewni Adamowi odpowiednie miejsce w środowisku rodzinnym, szkolnym i pozaszkolnym. Rozwinie jego autonomię, zmotywuje do działania, dokonywania wyborów w codziennym życiu, np. jak spędzić czas wolny, jaki prezent kupić babci na Gwiazdkę, jak szukać pomocy w sytuacji zagrożenia.

Szkoła powinna przygotować ucznia do w miarę samodzielnego funkcjonowania. Samoobsługa w ubieraniu się, przygotowanie prostego, zdrowego posiłku (pomocna będzie piramida zdrowia), umiejętność robienia zakupów, to ćwiczenia praktyczne przygotowujące uczniów do aktywności życiowej.

W zespole klasowym sytuacje społeczne pojawiają się spontanicznie, a uczniowie muszą się z nimi zmierzyć. Utrzymanie porządku w klasie, rola i obowiązki dyżurnego, pomoc słabszemu koledze, to tylko niektóre z nich. Rodzice powinni śledzić rozwój umiejętności dziecka i próbować przenieść je na grunt domowy. Obowiązek dbania o porządek wokół siebie, w domu, klasie, szkole, to przygotowanie uczniów do różnych ról życiowych, które w przyszłości będą odgrywać.

Umiejętność zachowania się w różnych sytuacjach jest niezwykle ważna dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną. Ułatwia nawiązywanie pozytywnych relacji z ludźmi, pomaga w stanach zagrożenia, pokonywania bariery lęku, rozwijania swoich zainteresowań, realizowania marzeń i dokonywania wyborów.

Pojawia się tu świadomość własnych stanów emocjonalnych, tego, co mnie cieszy, dlaczego jestem smutny, zły, dlaczego się boję, jak sobie z tym radzić?

Nauczyciel może inicjować różne scenki sytuacyjne związane z emocjami. Nigdy za wiele doświadczeń w tym zakresie. Funkcjonowanie społeczne to także sposób reagowania na groźne wydarzenia. Uczeń, który jest świadkiem przemocy, kradzieży, kontuzji lub ataku choroby na ulicy, a nawet pożaru, powinien wiedzieć, co robić. Ważne jest, aby miał zapisane w telefonie numery do odpowiednich służb i wiedział, w jaki sposób je wykorzystać. Kiedy nie może skorzystać z telefonu, powinien głośno krzyczeć. Jeśli tak zrobi, to znaczy, że szkoła i rodzina dobrze go przygotowały.

Czujny i asertywny

Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną są bardzo ufni, nie potrafią prawidłowo ocenić intencji osób przypadkowo spotkanych, nie przewidują skutków tych kontaktów, a mogą one być bardzo poważne, a nawet tragiczne. Szkoła i rodzina muszą utrwalać nawyk zachowania czujności dziecka w kontakcie z obcymi osobami, włącznie z umiejętnością mówienia „nie” .

Uczeń powinien wiedzieć, jak się zachowywać, aby nie prowokować zagrożenia, np. kradzieżą. Wartościowe przedmioty, takie jak portfel z pieniędzmi czy telefon, muszą być dobrze schowane, a plecak powinien być zamknięty.

Warto ćwiczyć tego rodzaju zachowania na lekcjach. Pomocne mogą być pakiety z ćwiczeniami dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną, opracowane do nauki umiejętności społecznych (np. z serii PEWNY START). Można w nich znaleźć karty przedstawiające wiele życiowych sytuacji, z którymi uczeń spotyka się często lub tylko czasami. Na kartach pokazano też, jak należy zachować się w konkretnej sytuacji, które działania są najbardziej bezpieczne. Częste, regularne wykonywanie ćwiczeń pomaga w utrwaleniu i zapamiętaniu właściwego postępowania.

Wśród uczniów z niepełnosprawnością intelektualną są i tacy, którzy nie komunikują się werbalnie albo ich mowa jest niezrozumiała, są chorzy na epilepsję czy cukrzycę. Co się z nimi stanie, kiedy znajdą się sami w miejscu publicznym i będą potrzebowali pomocy?

Takie sytuacje również należy omawiać w klasie i utrwalać adekwatne zachowania. Uczeń powinien mieć przy sobie identyfikator (np. opaskę na ręku) z odpowiednią informacją i numerami kontaktowymi do rodziny i szkoły. Da mu to poczucie bezpieczeństwa i przekonanie, że pomoc zostanie udzielona.

Jedną z najważniejszych umiejętności, którą osoby z niepełnosprawnością muszą opanować, jest asertywność. Osoba asertywna skuteczniej zawalczy o siebie: nie będzie bała się odmawiać, przełamie nieśmiałość, rozpozna sytuację, która może być groźna. Zaatakowany uczeń musi wiedzieć, że należy się bronić, głośno krzyczeć. Powinien wiedzieć, że nie może ulegać prośbie obcej osoby, aby wsiadł do samochodu, otworzył drzwi do mieszkania, wziął jakiś produkt z półki sklepowej bez zapłaty. Musi mieć wypracowane odpowiednie zachowania.

Pomocny i kulturalny

Z postawą kreatywną wiąże się też umiejętność udzielania pomocy osobom potrzebującym. Często zdarza się, że w klasie czy szkole jest osoba na wózku. Uczeń powinien być gotów do pomocy, np. podać przedmioty, których ta osoba potrzebuje, przygotować coś do jedzenia. Takie zachowanie powinno być standardem.

Na poziomie gimnazjum uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną są na granicy dorosłości, a często mają ukończone 18 lat. Wiąże się z tym konieczność wyrobienia dowodu osobistego. Wiedzą już, co to jest legitymacja szkolna, nauczyli się nią posługiwać, wiedzą, kiedy i gdzie ta legitymacja jest potrzebna. Ale dorosła osoba ma inny ważny dokument – dowód osobisty. Formalności związane z wyrobieniem i używaniem tego dokumentu powinny być starannie przećwiczone w szkole i w domu.

Do kompetencji społecznych należy również sposób zachowania osób z niepełnosprawnością intelektualną w trakcie spotkań towarzyskich, w kinie, teatrze, kawiarni czy restauracji. Zachowanie powagi podczas spektakli, okazywanie radości z uczestniczenia w imprezach rozrywkowych wynikają z umiejętności przestrzegania ogólnie przyjętych norm i włączają osoby z niepełnosprawnością w nurt życia społecznego.

Uwaga! Do wygrania Pakiety!

pakiet Pewny Start PWN

Dla 2 osób, które najciekawiej skomentują tematykę podjętą w artykule lub podzielą się dobrymi praktykami w zakresie kompetencji społecznych, mamy pakiety edukacyjne: PEWNY START, Wydawnictwa Szkolnego PWN. Wypowiedzi prosimy kierować na adres: redakcja@integracja.org, do 30 sierpnia br.

Więcej na temat materiałów edukacyjnych oraz plików do pobrania znajduje się na stronie Wydawnictwa Szkolnego PWN.


Partnerem materiału jest

logo PWN

 

Komentarz

  • Podstawą jest integracja
    Urszula Jędrzejczyk
    27.07.2016, 19:20
    Jako nauczycielka pracująca w szkole podstawowej mam do czynienia z "innością" o nieco innym charakterze, ale problem jest wspólny. Uczniowie z dysfunkcjami mają "pod górkę". Moje doświadczenia dotyczą uczniów cudzoziemskich, których "ułomnością" jest brak znajomości języka polskiego, odmienne zachowania, wynikające z wychowania w innej kulturze, czasami wygląd wskazujący na cudzoziemskie pochodzenie. Jest oczywiste, że przynajmniej w początkowym okresie pobytu w polskiej szkole nie osiągają oni znaczących postępów w nauce. Czy w ogóle będą jakiekolwiek postępy, zależy nie tylko od zdolności i pracowitości uczniów. Moim zdaniem najważniejszy jest klimat, jaki wokół "innych" stworzy szkoła, a szczególnie szkolna klasa, do której taki uczeń trafi. Ogromna rola nauczyciela, ogromne wyzwanie dla całej szkolnej społeczności. Oswajanie "inności" jest trudne, jednak konieczne, by proces dydaktyczny przebiegał prawidłowo. Odpowiedzialność i rola nauczyciela jest tutaj nie do przecenienia, ale najlepszymi terapeutami i nauczycielami są rówieśnicy. Gdy poczują się odpowiedzialni, gdy stworzy się im okazję do wystąpienia w roli mentora, po krótkim czasie widać pozytywne zmiany zarówno w funkcjonowaniu społecznym, jak też angażowaniu się w zajęcia lekcyjne cudzoziemskiego dziecka. Wiele lat pracy w klasach różnorodnych kulturowo przekonało mnie, że jest to możliwe. Dodatkowym plusem integrowania klasowego zespołu (w moim przypadku integracja dotyczyła też całej szkolnej społeczności- nauczycieli, uczniów, rodziców) jest to, że ułatwiając funkcjonowanie potrzebującym wychowywaliśmy ludzi wrażliwych i tolerancyjnych. Jestem pewna, że podobnie będzie w przypadku dziecka z każdą niepełnosprawnością. Co byłoby bardzo pomocne w klasach, do których trafiają uczniowie potrzebujący szczególnego wsparcia? 1.Pomoc nauczyciela, asystent nauczyciela- nazewnictwo nie ma znaczenia, ważne, żeby obok mnie był ktoś, kto pomoże w sytuacjach krytycznych, kto pochyli się w razie potrzeby (a potrzeby pojawiają się często) nad uczniem i pomoże, nie zakłócając toku lekcji. To ważne, ponieważ bardzo często rodzice dzieci bez dysfunkcji mają pretensje, że dziecko sprawne inaczej zabiera czas, który powinien być czasem nauki. Nastawienie rodziców natomiast jest niezwykle istotne, bo to oni najbardziej wpływają na postrzeganie "innych" przez swoje dzieci. 2. W klasach 1-3 szkoły podstawowej brakuje mi godziny wychowawczej czyli czasu, który mogłabym (moglibyśmy) wykorzystywać m.in. w celu integrowania zespołu klasowego i oswajaniu "inności". Moje wybrane, sprawdzone rozwiązania, służące integracji: Problemy. Opiekuńczo Wychowawcze nr 4/2012- Dobre praktyki w szkołach wielokulturowych Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze nr 2/2013 - Film, który powinien obejrzeć każdy Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze nr 7/2013- Problemy edukacyjne i wychowawcze w szkołach wielokulturowych Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze nr 7/2014- Asystent kulturowy potrzebny od zaraz Problemy Opiekuńczo- Wychowawcze nr 9/2015- Dzieci uchodźców idą do szkoły… nauczyciel https://biblioteka.ceo.org.pl/sites/default/files/Innowacyjne-rozwi%C4%85zania _Seria-M_publikacja-pdf.pdf

Dodaj odpowiedź na komentarz

Uwaga, komentarz pojawi się na liście dopiero po uzyskaniu akceptacji moderatora | regulamin
Prawy panel

Wspierają nas