Trybunał Konstytucyjny : wykluczenie osób z niepełnosprawnością z możliwości przyznania świadczenia pielęgnacyjnego jest niekonstytucyjne

Obowiązujący do początku 2024 roku przepis ustawy o świadczeniach rodzinnych wykluczający osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności z możliwości przyznania świadczenia pielęgnacyjnego w związku z opieką nad inną osobą niepełnosprawną jest niekonstytucyjny - orzekł 18 marca Trybunał Konstytucyjny.

Sprawa przed Trybunałem Konstytucyjnym wyniknęła ze skargi konstytucyjnej mężczyzny, któremu wójt gminy odmówił prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia w związku z koniecznością roztoczenia opieki nad żoną, wobec której stwierdzono niezdolność do samodzielnej egzystencji

Decyzja wójta przed trybunałem

Wójt uznał, że mężczyźnie nie przysługuje to świadczenie, gdyż jest on osobą niepełnosprawną w stopniu znacznym oraz ma ustalone prawo do renty inwalidzkiej. Takie rozstrzygnięcie wójta podtrzymały sądy administracyjne. Jednak według TK nie jest dopuszczalna regulacja, która pozbawia możliwości uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego przez wszystkie osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności, które sprawują opiekę nad (inną) osobą niepełnosprawną.

- W ocenie Trybunału, zakładając racjonalność ustawodawcy, trudno byłoby przyjąć, że wyszedł on z założenia, iż osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności nie są w ogóle zdolne, by wykonywać funkcje opiekuńcze wobec najbliższych osób, także niepełnosprawnych. Założenie takie miałoby zresztą charakter dyskryminacyjny - czytamy w komunikacie TK informującym o wtorkowym wyroku.

Zgodnie z ówczesnym brzmieniem ustawy o świadczeniach rodzinnych świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługiwało, poza na przykład rodzicami, także "innym osobom, na których (...) ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności".

Osoby z niepełnosprawnością mogą być zdolne do sprawowania opieki

We wtorek TK wskazał, że "rodzina, w której niepełnosprawność dotknęła zarówno osobę, która wymaga opieki, jak również osobę sprawującą nad nią opiekę, jest w szczególnie trudnej sytuacji".

- Tym bardziej ustawodawca powinien ze szczególną rozwagą uwzględniać różne sytuacje, w których osoby takie mogą się znajdować. Może się przecież zdarzyć - czego dowodzi sytuacja skarżącego w sprawie niniejszej - że osoby niepełnosprawne zobowiązane do alimentacji są zdolne do sprawowania opieki i czynią to zgodnie z potrzebami bliskiej osoby, chciałyby w dalszym ciągu pracować, lecz na skutek niepełnosprawności członka rodziny muszą z pracy zrezygnować - uzasadnił Trybunał.

Według TK, wprowadzając takie ograniczenie i "czyniąc to tylko w odniesieniu do jednej wybranej grupy osób spośród wszystkich objętych zakresem normowania, ustawodawca nie podał żadnych argumentów swojej decyzji o wyłączeniu osób o znacznym stopniu niepełnosprawności z kręgu uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego".

Niedopuszczalna regulacja

W komunikacie informującym o wyroku można przeczytać, że "na organach państwowych, samorządowych oraz innych podmiotach stosujących przepisy ustawy o świadczeniach rodzinnych, a także przepisy innych ustaw, mających znaczenie dla wypłaty świadczeń pielęgnacyjnych, ciąży obowiązek rzetelnej weryfikacji stanów faktycznych w rozpatrywanych sprawach o wypłatę świadczeń pielęgnacyjnych".

Dlatego - według TK - nie jest dopuszczalna regulacja, która "generalnie i abstrakcyjnie pozbawia możliwości uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego przez wszystkie osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności, które sprawują opiekę nad (inną) osobą niepełnosprawną".

Zakwestionowany we wtorek przez TK przepis został zmieniony od początku zeszłego roku na mocy nowej ustawy o świadczeniu wspierającym. Jak jednak zaznaczono w komunikacie Trybunału, wtorkowe orzeczenie daje możliwość wznowienia przez zainteresowane osoby - w tym mężczyznę, którego dotyczyła skarga konstytucyjna - postępowań o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego.

Trybunał rozpoznał sprawę w składzie pięciu sędziów. Przewodniczył mu Rafał Wojciechowski, sprawozdawcą był Andrzej Zielonacki.

Przed rokiem Sejm podjął uchwałę, w której stwierdził, że "uwzględnienie w działalności organu władzy publicznej rozstrzygnięć TK wydanych z naruszeniem prawa może zostać uznane za naruszenie zasady legalizmu przez te organy". Od czasu podjęcia tamtej uchwały przez Sejm wyroki TK nie są publikowane w Dzienniku Ustaw.

Z kolei w przyjętej w grudniu 2024 r. uchwale rządu stwierdzono m.in., że ogłaszanie w dziennikach urzędowych rozstrzygnięć TK mogłoby doprowadzić do utrwalenia stanu kryzysu praworządności. Jak dodano, "nie jest dopuszczalne ogłaszanie dokumentów, które zostały wydane przez organ nieuprawniony".