Niskie emerytury. Jak się przed nimi chronić?

Skąd się biorą niskie emerytury? Do kogo najczęściej trafiają? Czy opolscy seniorzy dostają najskromniejsze świadczenia w Polsce? Jaka jest najwyższa emerytura w regionie? Czy masz wpływ na swoją emerytalną przyszłość?

Pod koniec ubiegłego roku ZUS w całym kraju wypłacał 337,6 tys. emerytur w wysokości poniższej 1250,88 zł brutto czyli od najniższej gwarantowanej wówczas przepisami przy wykazaniu odpowiedniego okresu ubezpieczenia. Było to o 9 proc. więcej takich świadczeń niż pod koniec 2020 r.

Więcej niższych emerytur

W Polsce z roku na rok rośnie liczba osób, którzy nie wykazują stażu uprawniającego do przyznania im emerytury w minimalnej wysokości. Na przełomie 2021 i 2022 niemal co dziesiąta wypłacana emerytura nie sięgała progu 1250,88 zł brutto. Udział takich emerytur w liczbie wszystkich wypłacanych wówczas świadczeń emerytalnych stanowił dokładnie 9,5 proc., a jeszcze na koniec 2011 r. udział emerytur niższych od najniższej gwarantowanej oceniano na 4,2 proc. ogółu. Wtedy ich adresatami było niespełna 24 tys. świadczeniobiorców.

Charakterystyczne dla segmentu niskich emerytur jest to, że pół roku temu aż 86 proc. z nich pobierały kobiety. Jednocześnie z każdym rokiem rośnie odsetek mężczyzn, którzy są odbiorcami świadczeń poniżej minimalnego poziomu. Ewidentnie pokazują to dane ZUS z ostatnich kliku lat. Jeśli pół roku temu mężczyźni stanowili 18,4 proc. adresatów takich wypłat, to pod koniec 2015 r. – 5 proc., a rok wcześniej czyli w grudniu 2014 r. mieli zaledwie 1,2 proc. udział w najniższych emeryturach.

Średni wiek polskich emerytów, którym ZUS wypłacał niewielkie emerytury to 65,5 lat, przy czym dla pań ta średnia wyniosła 65 lat. Dominujących wiekiem w przypadku kobiet był wiek 63 lat (11 proc. wszystkich kobiet). Mężczyźni byli starsi, bo w ich przypadku średnia wieku oscylowała wokół 68 lat, a największy odsetek panów (16,8 proc.) pobierających emeryturę niższą od najniższej było w wieku 66 lat.

826 zł brutto

Spośród osób pobierających najniższe emerytury, 17,4 proc. pobierało ją w wysokości 600 zł brutto i mniej. Kolejnych 23,8 proc. osób w przedziale od 600,01 zł do 800 zł, a około 59 proc. seniorów w wysokości powyżej 800 zł. Średnia wysokość emerytury niższej od najniższych była wyższa w przypadku kobiet i wyniosła 840,08 zł. Przeciętne świadczenie jakie przyznano mężczyznom wyliczono na 766,44 zł, natomiast średnia emerytura przyznana na koniec ubiegłego roku w segmencie emerytur poniżej minimalnej to 826,16 zł brutto.

Przed i po 1999 roku

Wysokość świadczeń ustalanych na nowych zasadach zależy od kwoty stanowiącej podstawę obliczenia emerytury. Tą bazą jest wysokość składek zgromadzonych na koncie i subkoncie osoby ubezpieczonej w ZUS oraz kapitału początkowego czyli tego co z racji zatrudnienia „uzbierała” dana osoba w ZUS przed z 1999 r.

Jaki kapitał zgromadzili w ZUS kobiety i mężczyźni, którym Zakład wyliczył niskie emerytury? Dane z końca poprzedniego roku pokazują, że średnia podstawa wyliczenia niskich emerytur w przypadku kobiet to kwota 180,8 tys. zł, a dla mężczyzn – 146,7 tys. zł. Co istotne, wśród klientów ZUS, którzy w grudniu 2021 r. pobierali emeryturę niższą od minimalnej gwarantowanej, niemal połowa (47,5 proc.) wykazała staż pracy jedynie do końca 1998 r. Świadczenie tym osobom było wyliczone i wypłacane wyłącznie na podstawie kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego. Co to oznacza? Osoby te nie odprowadziły żadnej składki na ubezpieczenie emerytalne od 1999 r., od kiedy ZUS gromadzi dane o odprowadzonych składkach każdego ubezpieczonego w formie elektronicznej i automatycznie je waloryzuje.

Średnia podstawa wyliczenia dla emerytur wypłacanych w grudniu 2021 r. w wysokości niższej od najniższych była w przypadku kobiet wyższa o 23 proc. niż w przypadku mężczyzn. Statystycznie emerytury kobiet są wyższe niż panów pomimo tego, że w praktyce panie przechodzą na świadczenie wcześniej niż mężczyźni oraz, że do wyliczenia ich świadczeń stosuje się wyższe średnie dalsze trwanie życia czyli zgromadzony kapitał dzieli się przez wyższą liczbę miesięcy.

Jak to wygląda w województwach?

Pod względem terytorialnym najmniejszy odsetek osób pobierających emeryturę w wysokości niższej od minimalnej mieszka na Opolszczyźnie. To 2,4 proc. ogółu. Najwięcej w województwie mazowieckim – 13,2 proc. oraz śląskim – 12,8 proc. Ze względu na na płeć najmniej mężczyzn pobierających niskie emerytury mieszka na w województwie opolskim i w województwie lubuskim – po 2 proc. Najwięcej w województwie mazowieckim – 18,2 proc. Natomiast najmniej pań z niskimi emeryturami zamieszkuje województwo lubuskie – 2,2 proc. (na Opolszczyźnie – 2,5 proc. pań). Najwyższy odsetek kobiet z najniższymi świadczeniami ZUS zanotował w województwach śląskim oraz mazowieckim, odpowiednio 14,5 proc. i 12,1 proc.

Zróżnicowanie terytorialne cechuje również średnią wysokość świadczeń poniżej progu minimalnej emerytury. Pół roku temu przeciętne najwyższe świadczenia z modułu najniższych emerytur dostawali klienci z okolic Zielonej Góry i Gorzowa Wielkopolskiego czyli województwa lubuskiego, kobiety – 871,50 zł, mężczyźni – 835,08 zł (średnio 865,14 zł brutto). Natomiast średnio najniższe emerytury wypłacane były mężczyznom z województwa wielkopolskiego - 717,86 zł i kobietom z województwa kujawsko-pomorskiego – 817,56 zł. Co ciekawe, we wszystkich województwach średnia emerytura wyliczona kobietom była wyższa od tej wyliczonej mężczyznom.

Wiedza i świadomość

Powiększa się grono emerytów, którzy otrzymują emerytury niższe niż najniższa gwarantowana w danym okresie. Doświadczają tego ci, którzy nie wypracowali przepisowo wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, by podnieść im wyliczone świadczenia do progu ustawowej minimalnej emerytury. Dla mężczyzn ten czas to co najmniej 25 lat a dla kobiet minimum 20 lat.

Przed złożeniem wniosku o emeryturę, warto skorzystać z doradcy emerytalnego, który jest dostępny w każdej placówce ZUS. Pracownik ZUS podstawie danych z konta ubezpieczonego przeprowadzi w specjalnym kalkulatorze symulację wysokości emerytury i wykaże o ile może wzrosnąć, jeśli będziesz pracować dłużej.

W kwietniu kalkulator emerytalny został zaktualizowany o nowe założenia makroekonomiczne i nową tablicę średniego dalszego trwania życia dla kobiet i mężczyzn, która obowiązuje do 31 marca 2023 r. Z usług konsultanta emerytalnego można sięgnąć nie wychodząc z domu, w formie wideokonferencji czyli e-wizyty.

Kiedy złożyć wniosek? Ty decydujesz

Jeśli zdecydujesz się zakończyć aktywność zawodową i planujesz przejść na emeryturę, to warto rozwiązać umowę jeden lub dwa dni przed końcem miesiąca i do końca tego miesiąca złożyć wniosek o emeryturę wraz ze świadectwem pracy. Wówczas otrzymasz za ten miesiąc pensję i całą emeryturę. Gdy rozwiążesz umowę ostatniego dnia miesiąca i dopiero wtedy złożysz wniosek wraz ze świadectwem pracy, to emerytura będzie przyznana dopiero od następnego dnia po rozwiązaniu umowy o pracę czyli do następnego miesiąca.

Dla kogo szczególnie ma znaczenie data złożenia wniosku o emeryturę? Dla osób, które osiągnęły już wiek emerytalny i zamierzają wnioskować o emeryturę później niż w miesiącu, w którym uzyskały prawo do emerytury z uwagi na wiek. Najkorzystniej złożyć formularz o świadczenie po dacie urodzenia, wówczas statystyczne średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach będzie „krótsze” czyli korzystniejsze.

Warto wiedzieć, że na wysokość naszej emerytury może mieć wpływ kwartał a nawet miesiąc, w którym składamy wniosek. Przy wyliczaniu świadczenia w liczniku wstawiamy sumę zwaloryzowanych składek emerytalnych zgromadzonych na koncie w ZUS (od stycznia 1999 r.) i zwaloryzowanego kapitału początkowego (za okres do 31 grudnia 1998 r.), a w mianowniku wynikające z danych GUS tzw. średnie dalsze trwania życia, czyli dalszą przeciętną długość życia na emeryturze. Im większy licznik oraz mniejszy mianownik tym wysokość emerytury, będzie wyższa.

Wiosennymi kwotowymi rekordzistami na Opolszczyźnie są panowie. Lideruje mężczyzna, któremu co miesiąc wpływa na konto około 17,1 tys. zł. Kolejny otrzymuje przelew w wysokości niemal 15,3 tys. zł. Podium zamyka mieszkaniec regionu, którego rachunek bankowy jest co miesiąc zasilany kwotą ponad 13,6 tys. zł. Najniższa przyznana i wypłacana obecnie emerytura na Opolszczyźnie to zaledwie 65 groszy. Otrzymuje ją kobieta. Kolejne dwie są niewiele wyższe, bo wynoszą 1,7 zł (mężczyzna) i 2,14 zł (kobieta).