Przewodnik samorządowy

Ustawa administracyjna z 1998 r. wprowadziła w Polsce nie tylko tzw. trójstopniowy podział terytorialny państwa, ale i spory zamęt informacyjny wśród obywateli. Mimo że od jej ustanowienia minęło już dziewięć lat, to nadal jeszcze wielu z nas ma kłopoty z określeniem, czym jest gmina, czym powiat, a czym województwo, a także w czym mogą być pomocne ich władze i podległe im instytucje.

Pod pojęciem: administracja publiczna kryje się zespól organów administracyjnych i obsługujących ich pracę urzędów powołanych po to, aby realizować na określonym terenie i we wszystkich sferach życia obywateli politykę państwową. Administracja publiczna dzieli się zatem na: rządową (jej instytucje, najważniejsze dla osób niepełnosprawnych, omówiliśmy w artykule „Instytucje w służbie obywatela") oraz samorządową. W strukturze tej ostatniej w 1998 r. dokonała się prawdziwa rewolucja. Z 49 województw utworzono 16, dodatkowo zaś między nimi a gminami wprowadzono pośredni szczebel samorządowy, czyli powiaty. Terytorium Polski dzieli się więc na województwa, województwa na powiaty, powiaty zaś na gminy - miejskie i wiejskie.

Pamiętajmy jednak, że gdy staramy się o uzyskanie jakiejkolwiek pomocy ze strony instytucji administracji samorządowej, najpierw udajemy się do naszej gminy, która powinna najlepiej znać potrzeby swoich mieszkańców. W gminie znajdziemy również szczegółowe informacje, jakie sprawy możemy załatwić w jednostkach powiatowych i wojewódzkich.

Gmina jak rodzina

Gmina to najmniejsza, ale i najważniejsza, bo podstawowa jednostka samorządu terytorialnego. Jej zadaniem jest ochrona interesów oraz wszelkiego rodzaju wsparcie osób zamieszkujących na jej terenie, dbanie m.in. o ład przestrzenny, gospodarkę nieruchomościami, ochronę środowiska i przyrody, a także gospodarkę wodną. Gminy dzielą się na: miejskie, wiejskie i miejsko-wiejskie. Powinniśmy mieć świadomość, że jako mieszkańcy określonej gminy tworzymy pewnego rodzaju wspólnotę, która posiada osobowość prawną. Stąd niezwykle ważny jest nasz udział w wyborach samorządowych. Wyłaniani są w nich tzw. radni - osoby, które cieszą się największym zaufaniem i szacunkiem, które najlepiej będą nas reprezentować i dbać o nasze sprawy. Każdy radny ma obowiązek utrzymywania stałych kontaktów z mieszkańcami gminy. Godziny i miejsca, w których radni przyjmują swoich wyborców, są zwykle dostępne w urzędzie gminy.

Jednym z najważniejszych zadań radnego jest przyjmowanie postulatów zgłaszanych przez mieszkańców i przedstawianie ich organom gminy do rozpatrzenia. To właśnie do radnego osoba niepełnosprawna może zgłosić się z wnioskiem, np. o likwidację barier architektonicznych w obiekcie użyteczności publicznej, wskazać zaniedbania czy złożyć prośbę o dodatkowe wsparcie od gminy - finansowe, techniczne itp., a obowiązkiem radnego jest udzielenie maksymalnej pomocy w załatwieniu prośby.

W zależności od wielkości gminy może ona liczyć od kilku do kilkudziesięciu radnych (w dużych miastach). Tworzą oni tzw. radę gminy, która jest organem ustawodawczym - wytycza kierunki rozwoju gminy, podejmuje uchwały mające bezpośredni wpływ na życie obecne i przyszłość jej mieszkańców. Rada gminy kontroluje również działalność podległych jej jednostek administracyjnych oraz władz wykonawczych, którymi są: w przypadku dużego miasta - prezydent, dzielnicy większego miasta, mniejszego miasta lub miasta-wsi - burmistrz, a w przypadku wsi - wójt. Realizują oni swoje zadania z pomocą urzędów gminy lub urzędów miasta. To właśnie tam musimy się udać, aby np. zarejestrować pojazd, wymienić dokumenty - prawo jazdy i dowód osobisty, zmienić meldunek, „zarejestrować" nowo narodzone dziecko, dokonać wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, opłacić podatek gruntowy, uzyskać informacje na temat gminnych zakładów zdrowotnych czy ośrodków kultury, aby złożyć wniosek o dodatek mieszkaniowy (jeśli nie wystarcza nam pieniędzy na czynsz) lub... wziąć ślub cywilny.

Pomoc społeczna

Kiedy narzekamy na swoje kiepskie warunki materialne, kiedy potrzebujemy wsparcia w opiece nad chorymi członkami rodziny, kiedy pragniemy, aby ktoś zainteresował się złym losem naszych sąsiadów, często słyszymy: „Idź do opieki społecznej, oni ci pomogą". Opieka społeczna to system pomocy, jakiej państwo jest zobowiązane udzielić obywatelom, aby przezwyciężyli trudną sytuację życiową. Cel ten realizują wyznaczone instytucje podległe władzom gminy lub powiatu we współpracy z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, firmami, Kościołami i związkami wyznaniowymi. Do instytucji tych należą m.in.: regionalne ośrodki polityki społecznej, domy pomocy społecznej, placówki opiekuńczo-wychowawcze, ośrodki adopcyjno-opiekuńcze, ośrodki wsparcia i interwencji kryzysowej.
Największe znaczenie dla osób niepełnosprawnych, ich rodzin i opiekunów mają: w gminie: - Ośrodki Pomocy Społecznej (OPS), a w powiecie - Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie (PCPR).

O przyznanie pomocy ubiegamy się w Ośrodku Pomocy Społecznej właściwym dla naszego miejsca zamieszkania. Pamiętajmy jednak, że decyzję o jej przyznaniu lub nie poprzedza rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadzony przez pracownika socjalnego. Wywiad ma potwierdzić, czy sytuacja wnioskodawcy jest rzeczywiście trudna i czy spełnia on wymagania dochodowe, aby pomoc mogła być udzielona. OPS pomagają m.in. w zorganizowaniu opieki dla osoby starszej, chorej bądź w umieszczeniu jej w jednej ze swoich placówek opiekuńczych - domu pomocy społecznej (także w tzw. dziennym lub środowiskowym) lub jakimś lokalnym ośrodku wsparcia, mogą pokryć wydatki na świadczenia zdrowotne, organizują zbiórki i przekazują ubrania, jedzenie dla najuboższych rodzin, a ich dzieciom przygotowują wyprawki szkolne i podręczniki. OPS wypłacają również zasiłki: stałe, okresowe lub celowe.

Z kolei do Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie osoba niepełnosprawna może złożyć wnioski o dofinansowanie do zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, środków ortopedycznych i pomocniczych, likwidację barier architektonicznych, technicznych czy w komunikowaniu się oraz o kwalifikację na wyjazd na turnus rehabilitacyjny i pokrycie części jego kosztów.

Uwaga! W niektórych regionach zdarza się, że ww. sprawy załatwiają Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej.

PCPR finansuje również działania na rzecz rozwoju sportu, rekreacji i turystyki osób niepełnosprawnych, które zamieszkują dany powiat. Ponosi także w części lub w całości koszty utworzenia i samej działalności warsztatów terapii zajęciowej (WTZ), a ponadto przeprowadza kontrolę u organizatorów i w ośrodkach, w których odbywają się turnusy rehabilitacyjne.
PCPR często dysponują również środkami PFRON przeznaczonymi na wsparcie osób niepełnosprawnych rozpoczynających własną działalność gospodarczą oraz na przystosowanie przez pracodawców z danego terenu miejsc pracy dla pracowników niepełnosprawnych.

***

Świadczenia rodzinne to system wsparcia finansowego, do którego należą:

• zasiłek rodzinny (wypłacany po spełnieniu kryterium dochodowego) z dodatkami przyznawanymi z tytułu:
  • urodzenia dziecka
  • opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego
  • samotnego wychowywania dziecka
  • samotnego wychowywania dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowego okresu jego pobierania
  • wychowywania dziecka w rodzinie wielodzietnej
  • kształcenia i rehabilitacji dziecka niepełnosprawnego
  • rozpoczęcia roku szkolnego
  • podjęcia przez dziecko nauki w szkole poza miejscem zamieszkania
• zapomoga z gminy z tytułu urodzenia dziecka - przyznawana na podstawie uchwały rady gminy, o ile gmina w ogóle przewiduje tego typu pomoc
• jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia dziecka, tzw. becikowe, aby je uzyskać, nie trzeba spełniać kryterium dochodowego
• świadczenia opiekuńcze - świadczenie opiekuńcze oraz zasiłek pielęgnacyjny.

Zgodnie z ustawą świadczenia rodzinne wypłaca wójt, burmistrz lub prezydent właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie lub je otrzymującej. Dlatego też mogą być one wypłacane albo przez urząd miasta lub gminy, albo przez Ośrodki Pomocy Społecznej, albo przez Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie. Właściwą instytucję powinien wskazać urząd gminy.

***

Czy wy wiecie, że w powiecie...

W obecnej strukturze samorządowej powiat to jednostka, która terytorialnie obejmuje kilka lub kilkanaście gmin - jest to tzw. powiat ziemski. Istnieje jeszcze tzw. powiat grodzki, czyli gmina miejska, która ma takie same kompetencje jak powiat. Powiat spełnia zadania publiczne o charakterze ponadgminnym w zakresie m.in. edukacji, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, transportu zbiorowego i dróg publicznych, kultury i ochrony zabytków, geodezji i kartografii, zarządzania nieruchomościami, gospodarki wodnej, ochrony środowiska, rolnictwa, leśnictwa i rybołówstwa. Władze powiatu, podobnie jak gminne, muszą m.in. dbać o bezpieczeństwo obywateli, ochronę przeciwpowodziową, przeciwpożarową, przeciwdziałać powiększaniu się bezrobocia czy bronić praw konsumenta. Samorząd gminny i powiatowy to jednak dwie niezależne jednostki, a nadzór nad ich działalnością sprawuje premier poprzez swoich wojewodów.

Organem ustawodawczym jest rada powiatu. Jeśli chodzi o osoby niepełnosprawne, to rada powiatu, przy wsparciu Powiatowej Rady ds. Osób Niepełnosprawnych, określa zadania, na które co roku przeznaczane są środki finansowe uzyskane z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Cele te nie mogą być dowolne, ale muszą wynikać z Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.

Rada powiatu kontroluje również działalność zarządu powiatu - trzy- lub pięcioosobowego organu wykonawczego. Jednym z obowiązków zarządu powiatu jest m.in. przedstawienie prezesowi PFRON szczegółowego sprawozdania rzeczowo-finansowego na temat tego, jak zostały spożytkowane pieniądze Funduszu.

Na czele rady powiatu stoi starosta, który organizuje pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego, czyli całego urzędu, kieruje bieżącymi sprawami powiatu i reprezentuje go na zewnątrz. Osoby niepełnosprawne mogą udać się do starosty, np. z wnioskiem o przyznanie pożyczki (do wysokości 30-krotnego przeciętnego wynagrodzenia) na rozpoczęcie działalności gospodarczej lub rolniczej (zdarza się jednak, że kolejne formalności będziemy załatwiać w PCPR). W wyjątkowych wypadkach starosta może również tę pożyczkę umorzyć do wysokości 50 proc, rozłożyć ją na raty lub odroczyć termin spłaty. Starosta decyduje również o udzieleniu dofinansowania (do wysokości 50 proc.) do oprocentowania kredytu bankowego zaciągniętego na kontynuowanie działalności gospodarczej lub rolniczej przez osoby niepełnosprawne. To właśnie do starosty mogą zwrócić się pracodawcy zatrudniający pracowników niepełnosprawnych o zwrot kosztów poniesionych w związku z przeszkoleniem ich lub przystosowaniem dla nich już istniejących lub nowo tworzonych stanowisk pracy.

Starosta wydaje również opinie na temat utworzenia na podlegającym mu terenie zakładu aktywności zawodowej, a także - po uzyskaniu zgody wojewody - powołuje i odwołuje Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności, którego zadaniem jest rozpatrywanie wniosku o przyznanie orzeczenia o niepełnosprawności, a potem albo akceptacja prośby albo jej oddalenie. Posiadanie tego orzeczenia znacznie ułatwia osobom niepełnosprawnym korzystanie z wielu form pomocy lub uprawnień, np. ulg komunikacyjnych, z usług opiekuńczych, terapeutycznych, rehabilitacyjnych czy przy zaopatrzeniu w przedmioty ortopedyczne i środki pomocnicze. Szczegółowe informacje na ten temat odnajdziecie w poradniku „Integracji" pt.: „Renty i emerytury”.

***

Powiatowy urząd pracy tworzy i prowadzi programy na rzecz zwiększenia zatrudnienia na terenie swojego powiatu. Osoba niepełnosprawna może zgłosić się tam i zarejestrować jako: bezrobotny lub poszukujący pracy i skorzystać z wielu form (bezpłatnej!) pomocy, które oferuje urząd. A są to m.in.:

• pośrednictwo pracy
• targi i giełdy pracy oraz tzw. sklepy z pracą
• Krajowa Baza Ofert - www.epuls.praca.gov.pl
• Kluby Pracy – spotkania grupowe, podczas których osoby bezrobotne uczą się m.in. jak aktywnie szukać pracy
• dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej - na pokrycie kosztów pomocy prawnej i doradczej
• refundacje  kosztów opieki nad dzieckiem
• staże zawodowe, które ułatwiają zdobycie doświadczenia zawodowego podczas rzeczywistej pracy
• szkolenia - finansowane ze środków PFRON - mające na celu przyuczenie do zawodu, całkowitą zmianę profesji czy też podwyższenie kwalifikacji zawodowych
• program JUNIOR - realizowany przez PFRON za pośrednictwem urzędów pracy umożliwia wejście w życie zawodowe młodym osobom niepełnosprawnym ^ stypendia na kontynuowanie nauki
• prace interwencyjne - nie tylko fizyczne, np. przy odśnieżaniu ulic, ale także na stanowiskach biurowych
• roboty publiczne - prace niezwiązane z wyuczonym zawodem, zwykle w instytucjach użyteczności publicznej lub organizacjach zajmujących się oświatą, kulturą, sportem, turystyką, opieką zdrowotną czy pomocą społeczną
• usługi EURES - pomoc w znalezieniu zatrudnienia w krajach Unii Europejskiej oraz uzyskanie informacji o sytuacji na rynkach pracy w innych, niezrzeszonych w UE państwach.

***

Co się robi w województwie?

Opisywane wyżej powiaty tworzą terytorialnie 16 województw z tym, że organy wojewódzkie nie sprawują nadzoru ani nie kontrolują działań władz powiatowych i gminnych. W niektórych przypadkach, np. przy orzeczeniach o niepełnosprawności, od decyzji powiatowych możemy odwołać się do urzędów wojewódzkich.

Strategię rozwoju województwa określa jego samorząd. W sprawach szczególnie ważnych dla osób niepełnosprawnych samorząd wojewódzki opracowuje programy wyrównywania ich szans na rynku zatrudniania i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Opiniuje również wnioski o wpis do rejestru ośrodków uprawnionych do organizacji turnusów rehabilitacyjnych, finansuje (ze środków PFRON lub innych) koszty utworzenia w danym województwie zakładów aktywności zawodowej (ZAZ) oraz dofinansowuje budowę, rozbudowę obiektów służących rehabilitacji osób niepełnosprawnych, a także przyznaje jednorazowe pożyczki na ochronę miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych w zakładach pracy chronionej (ZPCh) oraz dokonuje zwrotu kosztów za szkolenie osób niepełnosprawnych w ZPCh w związku z koniecznością zmiany profilu produkcji.

Organami samorządu województwa są: sejmik (gremium stanowiące i kontrolne) oraz zarząd wykonujący zadania powierzone przez sejmik. Na czele zarządu stoi marszałek województwa - szef administracji wojewódzkiej i reprezentant interesów mieszkańców województwa. Jeśli zaś chodzi o dbałość o sprawy niepełnosprawnych obywateli, do zadań marszałka należy podejmowanie decyzji, co do utworzenia bądź likwidacji ośrodków szkoleniowo-rehabilitacyjnych, pokrywanie kosztów ich utrzymywania, a także powoływanie i odwoływanie członków Wojewódzkich Społecznych Rad ds. Osób Niepełnosprawnych.

Nadzór nad działalnością samorządu województwa sprawuje premier poprzez swojego wojewodę – określanego często jako strażnika przestrzegania interesów państwowych.
Zadania wojewody związane z zaspokojeniem na terenie województwa potrzeb osób niepełnosprawnych skupiają się na trzech głównych kwestiach. Po pierwsze, wojewoda ustala obszar działania powiatowych zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności, a także powołuje i odwołuje członków wojewódzkich zespołów ds. orzekania o niepełnosprawności. Po drugie, prowadzi rejestr oraz rozpatruje wnioski o wpis do tego wykazu lub wypis ośrodków i organizatorów turnusów rehabilitacyjnych. Po trzecie zaś, przyznaje i odbiera status zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej, podejmuje decyzje co do ich działalności oraz przedstawia Pełnomocnikowi Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych informację o stanie zatrudnienia w ZPCh oraz wynikach kontroli przeprowadzonych w tychże zakładach.

Klikaj i czytaj

Informacje z województw:
1. dolnośląskie - Wrocław: www.umdw.pl, www.duw.pl, www.wroclaw.pl;
2. kujawsko-pomorskie - Bydgoszcz i Toruń: www.uwoj.bydgoszcz.pl, www.kujawsko-pomorskie.pl;
3. lubuskie - Gorzów i Zielona Góra: www.lubuskie.pl, www.wojewodalu-buski.pl;
4. łódzkie - Łódź: www.lodzkie.pl, www.uw.lodz.pl;
5. lubelskie - Lublin: www.lubel-skie.pl, www.uw.lublin.pl;
6. mazowieckie - Warszawa: www.mazovia.pl, www.mazowsze.uw.gov.pl;
7. małopolskie - Kraków: www.malopolska.pl, www.malopolska.uw.gov.pl;
8. opolskie - Opole: www.umwo.opole.pl, www.opole.um.gov.pl;
9. podlaskie - Białystok: www.umwp-podlasie.pl, www.bialystok.um.gov.pl;
10. podkarpackie - Rzeszów: www.podkarpackie.pl, www.uw.rzeszow.pl;
11. pomorskie - Gdańsk: www.woj-pomorskie.pl, www.uw.gda.pl;
12. śląskie - Katowice: www.silesia-region.pl, www.katowice.uw.gov.pl;
13. świętokrzyskie - Kielce: www.sejmik.kielce.pl, www.kielce.uw.gov.pl;
14. warmińsko-mazurskie - Olsztyn: www.warmia.mazury.pl, www.uw.olsztyn.pl, www.wm.24.pl;
15. wielkopolskie - Poznań: www.wielkopolska.uw.gov.pl, www.wielkopolska.com.pl, www.poznan.gov.pl;
16. zachodniopomorskie - Szczecin: www.um-zachodniopomorskie.pl, www.zachpomorskie.pl, www.szczecin.uw.gov.pl.

Informacje z powiatów i gmin: www.gmina.pl, www.gminypolskie.pl, www.polska.pl

Instytucje w służbie obywatela