Pełno-prawne osoby z niepełnosprawnościami - spektrum rozwiązań i możliwości w obliczu doświadczania przemocy

Współcześnie wielu ludzi koncentruje się na intensywnym dążeniu do poprawy swojego statusu, dbaniu o własne potrzeby oraz poprawie funkcjonalności środowiska w celu tworzenia jak najlepszych warunków bytowych. Istnieje wiele nurtów, które szerzą w społeczeństwie hasła równości, wolności i tolerancji dla każdej grupy społecznej. Pomimo to społecznością narażoną na brak równych szans są osoby z niepełnosprawnością. Czy mają równorzędne prawa? Czy w obliczu doświadczania przemocy adaptowane są do potrzeb tych osób warunki i możliwości niesienia im pomocy?

Aspekt prawny

Powszechną regulacją prawną dotyczącą omawianej problematyki jest Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku 13 grudnia 2006 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 1169 z późn. zm.), która umożliwia osobom z niepełnosprawnością rzeczywiste korzystanie ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, na równi z innymi osobami. Konwencja została przyjęta przez Organizację Narodów Zjednoczonych, a Polska ratyfikowała ją w 2012 r.

Jednym z postanowień Konwencji jest zakaz bezprawnego i samowolnego pozbawiania wolności, wolność od tortur lub okrutnego, nieludzkiego albo poniżającego traktowania lub karania, zakaz poddawania, bez swobodnie wyrażonej zgody, eksperymentom medycznym lub naukowym. Wszystkie ww. komponenty są składową powszechnie znanego pojęcia przemocy.

Na gruncie krajowym najważniejszym aktem prawnym regulującym kwestie przeciwdziałania przemocy są Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 1249) oraz liczne rozporządzenia.

Skala problemu

Przemoc w rodzinie są to „działania lub rażące zaniedbania dokonywane przez jednego z członków rodziny przeciwko pozostałym, wykorzystując istniejącą lub stworzoną przez okoliczności przewagę sił lub władzy i powodujące u ich ofiar szkody lub cierpienie, godzące w ich prawa lub dobra osobiste, a w szczególności w ich życie lub zdrowie (fizyczne bądź psychiczne)” (Melibruda J., 2002, s. 755).

O przemocy możemy mówić wtedy, gdy zajdą następujące cztery okoliczności:

• jest to zamierzone działanie lub zaniechanie działania;
• jedna osoba ma wyraźną przewagę nad drugą;
• działanie lub zaniechanie jednej osoby narusza prawa i dobra osobiste drugiej;
• osoba, wobec której stosowana jest przemoc, doznaje cierpienia i szkód fizycznych oraz psychicznych.

Według studium Przemoc w rodzinie wobec osób starszych i niepełnosprawnych. Raport z badania ogólnopolskiego 2015 r. oraz badania porównawczego z lat 2009–2015 (K. Korzeniowski, P. Radkiewicz, 2015), w opinii społecznej przemoc w rodzinie wobec osób niepełnosprawnych wydaje się zjawiskiem wyraziście obserwowalnym.

Wśród respondentów stosowanie przynajmniej jednej formy przemocy wobec osób z niepełnosprawnością – poza własną rodziną – relacjonowało 43,3 proc., we własnej rodzinie zaś – 21 proc. Z analizy przytaczanych badań wynika, że średnio 29,8 proc. ankietowanych zna przypadki przemocy fizycznej (29,3 proc.), ekonomicznej (28,9 proc.), psychicznej (28,5 proc.) oraz seksualnej (18,2 proc.) poza ich rodziną wobec osób z niepełnosprawnością, a średnio 12,8 proc. dostrzegało przypadki przemocy fizycznej (12,1 proc.), ekonomicznej (13,1 proc.) i psychicznej (12,3 proc.) oraz seksualnej (8,2 proc.) wobec tych osób we własnej rodzinie. Wyniki te wskazują na wysoki poziom przemocy wobec osób z niepełnosprawnością.

Gdzie szukać ratunku?

Osoby z niepełnosprawnością doświadczające przestępstwa przemocy bądź najbliżsi tych osób mają wiele możliwości skorzystania z pomocy.

Art 3. Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie mówi o bezpłatnych formach pomocy. Należą do nich:

1. poradnictwo medyczne, psychologiczne, prawne, socjalne, zawodowe i rodzinne;
2. interwencja kryzysowa i wsparcie;
3. ochrona przed dalszym krzywdzeniem przez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakaz kontaktowania się i zbliżania się do osoby pokrzywdzonej;
4. zapewnienie osobie dotkniętej przemocą w rodzinie bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie;
5. badania lekarskie w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych z użyciem przemocy w rodzinie oraz wydania zaświadczenia lekarskiego w tym przedmiocie;
6. zapewnienie osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, która nie ma tytułu prawnego do zajmowanego wspólnie ze sprawcą przemocy lokalu, pomocy w uzyskaniu mieszkania.

Jednostkami, które udzielają pomocy osobom doświadczającym przemocy, są:

• policja,
• prokuratura,
• pomoc społeczna,
• Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,
• zespół interdyscyplinarny,
• ochrona zdrowia,
• Centra Interwecji Kryzysowej,
• organizacje pozarządowe,
• telefony informacyjno-interwencyjne oraz zaufania,
• Ośrodki Pomocy Osobom Pokrzywdzonych Przestępstwem, tworzące Sieć Pomocy Pokrzywdzonym.

Sieć pomocy

Wszystkie wymienione instytucje odgrywają ważną rolę w przeciwdziałaniu przemocy. Przybliżę działanie ostatniej z nich. Osoby z niepełnosprawnością mogą skorzystać z wielu form pomocy oferowanej przez Okręgowe Ośrodki i Lokalne Punkty Pomocy Pokrzywdzonym Przestępstwem, wspófinansowane ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest minister sprawiedliwości. Placówki te tworzą ogólnopolską Sieć Pomocy Pokrzywdzonym. Funkcjonuje 336 miejsc świadczenia pomocy w Polsce (wykaz placówek znajduje się na stronie: www.funduszsprawiedliwosci.gov.pl).

W każdym z tych miejsc osoby pokrzywdzone przestępstwem mają możliwość skorzystania z szerokiej oferty pomocy merytorycznej i finansowej. Jest to przede wszystkim pomoc prawna, psychologiczna, psychiatryczna, pomoc materialna w postaci dofinansowania do czynszu, odzieży i żywności bądź opłat przedszkolnych i szkolnych itd.

Wszystkie formy pomocy mają na celu uświadomienie skali problemu, wskazanie możliwości rozwiązań sytuacji, podjęcie planu i ostatecznie usamodzielnienie się osoby pokrzywdzonej przestępstwem od sprawcy czynów zabronionych. Z pomocy można skorzystać w formie zdalnej i kontakcie bezpośrednim.

Dla zapewnienia szerokiej dostępności osobom z niepełnosprawnością istnieje możliwość konsultacji w języku migowym oraz spotkania w miejscach dostosowanych do ich potrzeb. Kompleksową pomoc uzupełnia ogólnokrajowa i całodobowa Linia Pomocy Pokrzywdzonym. Można skontaktować się telefonicznie pod nr.: 222 309 900 lub mailowo: info@numersos.pl.

Elżbieta Sugier – pedagog specjalny, terapeutka zajęciowa i integracji sensorycznej. Osoba pierwszego kontaktu w Stowarzyszeniu Wspierania Aktywności „Bona Fides”, nauczycielka w Specjalnym Ośrodku Szkolno-Wychowawczym nr 2 w Lublinie

Artykuł powstał w ramach projektu Stowarzyszenia Wspierania Aktywności „Bona Fides” pn. „Standaryzacja świadczonej pomocy w ramach Sieci Pomocy Pokrzywdzonym Przestępstwem jako narzędzie zwiększenia efektywności świadczonej pomocy na rzecz osób pokrzywdzonych przestępstwem oraz osób im najbliższych”, współfinansowanego ze środków Funduszu Sprawiedliwości, którego dysponentem jest Minister Sprawiedliwości.

Artykuł pochodzi z numeru 5/2021 magazynu „Integracja”.

Zobacz, jak możesz otrzymać magazyn Integracja.

Sprawdź, jakie tematy poruszaliśmy w poprzednich numerach.