Renty specjalne

Jeśli przydarzy się nieszczęście, a człowiek nie spełnia warunków do otrzymania świadczenia rentowego, jedynym wyjściem z trudnej sytuacji jest próba uzyskania renty w szczególnym trybie.

Przyznającym jest prezes ZUS. Jednak nie jest to proste. Poniżej podajemy warunki, które trzeba spełnić, aby się o taką rentę ubiegać.

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) może przyznać w drodze wyjątku świadczenie w wysokości nieprzekraczającej kwoty renty z tytułu niezdolności do pracy lub renty rodzinnej (art. 83 Ustawy z 11 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Co roku do ZUS trafia 7-8 tys. wniosków o przyznanie renty w szczególnym trybie. Otrzymuje je jednak niewielu, średnio jeden na siedmiu ubiegających się. Trzeba bowiem spełnić aż cztery rygorystyczne warunki. Sądy administracyjne rozpatrują co roku kilkaset decyzji odmownych i w większości przyznają rację ZUS.

1. Podstawowym warunkiem jest, aby ubiegający się o rentę specjalną był osobą ubezpieczoną (czyli opłacał składki na ubezpieczenie społeczne, podlegał ubezpieczeniu emerytalnemu, ale nie ubezpieczeniu społecznemu rolników) lub był członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym (czyli musi spełniać warunki do pobierania renty rodzinnej).

2. Po drugie, muszą wystąpić szczególne okoliczności, np. zdarzenie lub trwały stan wykluczający aktywność zawodową, bez możliwości przezwyciężenia ich skutków. Są to przyczyny niezależne od woli osoby wnioskującej, niezawinione przez nią, wynikające najczęściej ze splotu obiektywnych okoliczności (jeśli wystąpiły też subiektywne, to nie miały znaczącego wpływu i były usprawiedliwione). Jakie okoliczności nie będą uznane za szczególne i tym samym wnioskujący nie mają szans na przyznanie renty? Mogą to być na przykład:
- praca dorywcza, bez opłacania składek na ubezpieczenie społeczne
- niepodejmowanie zatrudnienia z powodu nadużywania alkoholu lub uzależnienia od narkotyków
- nieodprowadzanie składek z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej
- świadczenie pracy za granicą bez odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne (częste ostatnio zjawisko)
- przebywanie w zakładzie karnym

3. Trzecim warunkiem jest całkowita niezdolność do pracy osoby ubiegającej się o świadczenie lub jej wiek (niepełnoletność lub wiek emerytalny). Wiążące dla organu rentowego i prezesa ZUS jest orzeczenie lekarza orzecznika ZUS lub komisji lekarskiej (obecnie ciało działające w ZUS jako II instancja). Ten, kto ma orzeczoną jedynie częściową niezdolność do pracy, nie ma szans na otrzymanie tego świadczenia. Przeszkodą w podjęciu pracy jest także wiek, niepełnoletność, czyli wiek poniżej 18. roku życia. Pobieranie nauki powyżej 18. roku życia nie daje uprawnień do świadczenia w drodze wyjątku po zmarłym rodzicu. Uznaje się, że pełnoletni uczniowie mogą pobierać naukę w systemie wieczorowym lub zaocznym i tym samym podjąć zatrudnienie.

4. Ostatnim, czwartym warunkiem jest brak niezbędnych środków utrzymania. Osoba ubiegająca się o świadczenie będzie musiała wykazać brak niezbędnych, a nie niewystarczających środków utrzymania. Trzeba jednak pamiętać, że trudna sytuacja życiowa i materialna to za mało do przyznania świadczenia w drodze wyjątku, gdyż nie jest ono świadczeniem socjalnym i nie zależy wyłącznie od potrzeb osoby ubiegającej się. Przepisy wymagają spełnienia także pozostałych warunków z art. 83 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Warto wspomnieć, że ostatnio do Rzecznika Praw Obywatelskich (RPO) napływają skargi osób, którym oddziały ZUS odebrały prawo do renty lub emerytury przyznawanych w drodze wyjątku na podstawie art. 83 wspomnianej ustawy. Zgodnie z nim świadczenia są przyznawane osobom, które nie spełniają ustawowych  kryteriów nabycia prawa do renty lub emerytury. Decyzja o przyznaniu tego świadczenia jest uznaniowa i prawo do tego ma wyłącznie prezes ZUS. Natomiast inne organy, czyli oddziały ZUS, odbierają prawo do świadczeń. Jest to więc nielogiczne, aby inny podmiot przyznawał świadczenie, a inny, bez upoważnienia ustawowego, pozbawiał tego świadczenia - zwraca uwagę Rzecznik w wystąpieniu do ministra pracy i polityki społecznej. Sprawa wymaga pilnego wyjaśnienia, gdyż coraz częściej zdarzają się przypadki, że oddziały ZUS wstrzymują także wypłatę świadczeń osobom, które podjęły zatrudnienie w celach rehabilitacji. Rzecznik zwraca uwagę, że ustawa emerytalna umożliwia orzeczenie całkowitej niezdolności do pracy osobom pracującym na podstawie przepisów o rehabilitacji zawodowej. Dodatkowo Rzecznik wskazuje, że obecnie nie ma możliwości odwołania się od decyzji dotyczącej przyznania lub odmowy takiego świadczenia. Tym samym sądy powszechne nie mają możliwości kontroli merytorycznej tych decyzji.