Odebranie świadczeń opiekunom osób niepełnosprawnych niezgodne z konstytucją

Art. 11 ust. 1 i 3 Ustawy o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP – brzmi wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 5 grudnia br. w sprawie wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich dotyczącego niekonstytucyjności przepisów o świadczeniach rodzinnych.

Prof. Irena Lipowicz, Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO), złożyła 24 czerwca br. wniosek do Trybunału Konstytucyjnego (TK) o stwierdzenie niezgodności art. 11 ust. 1 i 3 Ustawy z dnia 7 grudnia 2012 roku o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw z zasadami zaufania do państwa i prawa oraz ochrony praw nabytych, wynikającymi z art. 2 Konstytucji.

Do RPO napływały liczne skargi osób, które po nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych straciły od 30 czerwca br. prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, które nabyli na podstawie ostatecznych, bezterminowych decyzji administracyjnych. Równocześnie osoby te nie spełniały nowych wymogów, by uzyskać specjalny zasiłek opiekuńczy, wskutek czego zostały pozbawione wsparcia państwa. O tym problemie pisaliśmy na naszym portalu.

Ingerencja w prawa nabyte

- W ocenie RPO doszło do ingerencji w nabyte prawa bezterminowe. Ustawodawca odebrał dotychczasowe uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego. Były to decyzje administracyjne ostateczne, które mają źródło w art. 2 Konstytucji RP. Z tego artykułu wynika również zasada zaufania do państwa i ochrona praw nabytych obywateli – uzasadniał wniosek przedstawiciel RPO Lesław Nawacki podczas rozprawy w TK. – Według RPO ta sytuacja nie może mieć uzasadnienia w racjonalizacji wydatków na świadczenia rodzinne – dodał.

Według Rzecznika Praw Obywatelskich ustawodawca nie podjął też żadnych działań, które dałyby możliwość osobom uprawnionym do przygotowania się na wejście nowych przepisów; okres ten wynosił zaledwie pół roku.

– Prawodawca nie wykazał, że takie rozwiązania były jedyną możliwością – podkreślił Nawacki.

Zdaniem RPO nie można mówić o stabilizacji przepisów i rozwiązań zabezpieczających obywateli, dlatego też Rzecznik wniósł do TK wniosek o stwierdzenie naruszenia zasady zaufania do państwa i niezgodności z konstytucją.

Potrzeba czasu na poprawę przepisów

Przedstawiciel Sejmu, poseł Borys Budka, podczas rozprawy w Trybunale podzielił wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich.

– Trzeba jasno podkreślić, że Sejm dostrzega mankamenty tej ustawy, jednak trzeba pamiętać, że ustawodawca podjął takie działania wskutek lawinowego wzrostu liczby uprawnionych do pobierania świadczenia. Dotychczas w Sejmie zostały złożone dwa projekty, których celem jest naprawa tych błędów, a obecnie trzeci projekt znajduje się w procesie legislacyjnym – powiedział poseł.

Równocześnie złożył on postulat, by TK odroczył wyrok, dając szansę ustawodawcy na skorygowanie przepisów.

Jak zaznaczył Olgierd Podgórski, zastępca dyrektora Departamentu Polityki Rodzinnej w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej, realny termin wejścia w życie nowych przepisów szacuje się na początek drugiego kwartału przyszłego roku.

– Drogą do przywrócenia uprawnień do świadczenia jest przygotowanie nowych przepisów. W tej chwili jesteśmy na etapie uzgodnień międzyresortowych i konsultacji z partnerami społecznymi – podkreślił.

Przepisy nie zabezpieczają praw osób niepełnosprawnych

Przedstawicielka Prokuratury Generalnej Grażyna Grodzińska podkreśliła, że Prokuratura przychyla się do wniosku RPO.

– Trudno doszukać się tutaj argumentów, które uzasadniałyby rozwiązania, które zostały wprowadzone – powiedziała.

We wnioskach końcowych zarówno przedstawiciel RPO, Sejmu i Prokuratury podtrzymali swoje stanowiska o stwierdzeniu niezgodności rozpatrywanych przepisów z konstytucją. Pełna dokumentacja w tej sprawie złożona do TK znajduje się na stronie TK.

- Ustawodawca podzielił osoby z niepełnosprawnością na dwie kategorie i tylko do jednej z nich skierował świadczenie pielęgnacyjne. Równocześnie wprowadzone kryterium dochodowe, konieczne do uzyskania specjalnego zasiłku opiekuńczego, wykluczyło z tej formy wsparcia wielu opiekunów osób z niepełnosprawnością – mówił w uzasadnieniu wyroku TK sędzia Leon Kieres. – Utrata praw nabytych nastąpiła u wszystkich osób uprawnionych do pobierania świadczenia automatycznie. Nie zapewniono im także innej formy wsparcia. Bardzo krótki okres przejściowy, bo 6-miesięczny, nie zabezpieczył praw osób z niepełnosprawnością – dodał.

Sędzia podkreślił, że ustawodawca ma obowiązek zapewnić opiekę osobom z niepełnosprawnością i tak konstruować prawo, by nie dawało ono okazji do nadużyć. Trybunał nie uznał też argumentów ustawodawcy o konieczności racjonalizacji świadczeń, podzielając zdanie RPO o pułapce prawnej, w której znalazły się osoby, które wcześniej pobierały świadczenie, a po nowelizacji przepisów w bardzo krótkim czasie zostały go pozbawione.

– TK stwierdził, że przepisy nie zabezpieczają praw osób z niepełnosprawnością i przywrócenie stanu zgodnego z Konstytucją wymaga interwencji ustawodawcy – podsumował sędzia Kieres.