Wyrok TK nie oznacza powrotu do 7-godzinnego dnia pracy?

Funkcjonujący od 1 stycznia 2012 r. przepis o 8-godzinnym dniu pracy osób o umiarkowanym i znacznym stopniu niepełnosprawności jest niezgodny z Konstytucją – orzekł 13 czerwca 2013 r. Trybunał Konstytucyjny (TK). Niekonstytucyjne jest uzależnienie zastosowania skróconego czasu pracy tych osób od uzyskania zaświadczenia lekarskiego. Czy to oznacza powrót do 7-godzinnego dnia pracy? Niekoniecznie.

Znowelizowana w 2010 r. Ustawa o rehabilitacji wprowadziła dla osób z umiarkowanym i ze znacznym stopniem niepełnosprawności normę czasu pracy w wymiarze 8 godzin dziennie i 40 tygodniowo, w miejsce dotychczasowych 7 godzin na dobę i 35 na tydzień. Nowelizacja umożliwia skrócenie czasu pracy do poprzednio obowiązującego wymiaru jedynie na podstawie zaświadczenia wydanego przez lekarza medycyny pracy, a w razie jego braku – lekarza opiekującego się pracownikiem z niepełnosprawnością.

TK nie zgodził się m.in. z przyjętym przez ustawodawcę założeniem, że pracownicy z niepełnosprawnością mają być w tym względzie traktowani tak samo, jak pracownicy pełnosprawni. Sędziowie są zdania, że nieprzypadkowo kilkadziesiąt lat temu ustawodawca wprowadził dla części osób z niepełnosprawnością obniżoną normę czasu pracy, ponieważ osoby z ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu muszą z reguły włożyć więcej wysiłku w wykonywanie tej samej pracy, co osoby pełnosprawne.

- Widać tu całkowitą zmianę podejścia ustawodawcy do niepełnosprawnych w stopniu znacznym i umiarkowanym – mówiła podczas rozprawy w Trybunale Konstytucyjnym Teresa Liszcz, sędzia sprawozdawca. – Mają oni teraz być co do zasady traktowani tak, jak pracownicy niepełnosprawni w stopniu lekkim i pełnosprawni.

Dotychczasowe przepisy pozwalały pracować 8 godzin na dobę tym pracownikom ze znacznym lub z umiarkowanym stopniem, którzy czuli się na siłach i w przypadku których zgodził się na to lekarz. Trybunał uznał więc, że obecne przepisy traktują jednakowo nierówne podmioty, czyli osoby pełnosprawne oraz z poważną niepełnosprawnością, co jest niezgodne z art. 2 Konstytucji, czyli zasadą sprawiedliwości społecznej.

Iluzoryczne zaświadczenie

Trybunał orzekł niezgodność nowych przepisów z zasadą poprawnej legislacji, ponieważ nie została określona możliwość odwołania się od decyzji lekarza o skróceniu czasu pracy. Zdaniem sędziów sprawia to, że uzyskanie od lekarza zaświadczenia o konieczności stosowania 7-godzinnego dnia pracy jest trudne lub nawet niemożliwe do wyegzekwowania.

Fot.: Adam Jankiewicz

O sprawdzenie zgodności nowelizacji Ustawy o rehabilitacji z Konstytucją wnioskował NSZZ „Solidarność”, argumentując, że nowy przepis pogorszył sytuację osób z niepełnosprawnością. Są ponoć sygnały o ich zniechęcaniu przez pracodawców, włącznie z groźbami zwolnienia, do składania wniosków o badania lekarskie, prowadzące do skrócenia czasu pracy. Zdaniem „Solidarności” sami lekarze, zatrudniani w zakładach pracy osób z niepełnosprawnością, boją się wydawać zaświadczenia o konieczności stosowania skróconego czasu pracy. Także Prokuratoria Generalna jest zdania, że przepisy są niezgodne z Konstytucją, jako że nie dają możliwości odwołania się pracownika, jeśli lekarz odmówi mu wydania wspomnianego zaświadczenia.

- Ustawodawca może uzależnić uzyskanie określonych uprawnień przez pracownika od otrzymania przezeń zaświadczenia lekarskiego, ale możliwość otrzymania zaświadczenia powinna być realna, a nie iluzoryczna – mówiła podczas rozprawy w TK prokurator Grażyna Grodzińska.

Rok na zmiany

TK orzekł, że zaskarżony przepis przestanie obowiązywać za rok.

- Trybunał dał ustawodawcy czas na uregulowanie kwestii czasu pracy niepełnosprawnych w sposób racjonalny, zgodny z konstytucją i interesem społecznym – uzasadniła tę decyzję sędzia Teresa Liszcz.

Dodała jednak, że nie oznacza to, iż jedynym możliwym w tej sytuacji rozwiązaniem jest powrót do przepisów obowiązujących wcześniej. Sprawą będzie więc musiał zająć się Sejm.

- Tak naprawdę uchybienia, które wskazał Trybunał dotyczą tego, że osoba niepełnosprawna nie ma trybu odwołania się od decyzji lekarza, który nie zaleciłby dla niej skróconego dnia pracy. Ja to orzeczenie przyjmuję z pokorą, ale też z wielkim zdziwieniem, bo w wielu innych sytuacjach Trybunał nie nakazuje ustawodawcy wprowadzać trybu odwoływania się od decyzji lekarskich – podkreślił w rozmowie z nami poseł Marek Plura, przewodniczący parlamentarnego zespołu ds. osób niepełnosprawnych.

Jego zdaniem wystarczy „oprzyrządować” zakwestionowany przepis w tryb odwoławczy. Poseł nie przewiduje natomiast powrotu do normy 7-godzinnego dnia pracy osób o znacznym i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności.

- Uważam, że to nie jest pożyteczne dla osób niepełnosprawnych szukających pracy, bo jakby z góry wskazuje, że są to pracownicy bardziej kłopotliwi, że może lepiej wybrać tych, którzy pracują przez 8 godzin dziennie – zaznaczył. – Po drugie zaś uważam, że wszyscy jesteśmy równi. Jeśli mamy w Polsce 8-godzinny dzień pracy, to niepełnosprawność może wpływać na to, że ten dzień będzie krótszy, ale wtedy, kiedy zadecyduje o tym stan zdrowia opisany przez lekarza w postaci konkretnego zalecenia, decyzji czy opinii.

Poseł Plura zapowiada prace nad dostosowaniem Ustawy o rehabilitacji do wyroku TK jeszcze w tym roku.