Kiedy model wspieranego podejmowania decyzji zamiast ubezwłasnowolnienia?

- Prace analityczne w Ministerstwie Sprawiedliwości wykazały, że nie jest możliwa likwidacja instytucji ubezwłasnowolnienia bez wcześniejszego zbudowania systemu umożliwiającego udzielania osobom z niepełnosprawnością wsparcia w podejmowaniu decyzji – mówił 27 stycznia podczas posiedzenia sejmowej Komisji ds. Petycji sędzia Artur Grajewski, dyrektor Departamentu Legislacyjnego Prawa Cywilnego w Ministerstwie Sprawiedliwości (MS).

Podkreślił, że obowiązek zapewnienia sieci wsparcia osobom z niepełnosprawnością, wobec których nie będą zapadały orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu, nie będzie spoczywał na wymiarze sprawiedliwości, ale na szeroko pojętej pomocy społecznej.

Komisja ds. Petycji zajęła się w środę rozpatrzeniem uzupełnionej odpowiedzi MS na dezyderat dotyczący zmiany przepisów w zakresie ubezwłasnowolnienia częściowego i całkowitego. Obecnie w Polsce jest ok. 100 tys. osób ubezwłasnowolnionych, rocznie zapada w sądach ok. 10 tys. orzeczeń w tej sprawie.

Polska ratyfikowała w 2012 r. Konwencję ONZ o prawach osób niepełnosprawnych z zastrzeżeniem dotyczącym m.in. instytucji ubezwłasnowolnienia.

Model wspieranego podejmowania decyzji

W MS trwają od dłuższego czasu prace nad zastąpieniem ubezwłasnowolnienia modelem wspieranego podejmowania decyzji.

- W dokumencie „Strategia na rzecz osób z niepełnosprawnościami 2020-2030” MS zostało wskazane jako koordynator działania, które zakłada wprost wprowadzenie w miejsce instytucji ubezwłasnowolnienia modelu wspieranego podejmowania decyzji zapewniającego każdej osobie możliwość podejmowania decyzji we własnych sprawach w maksymalnie możliwym zakresie – mówił sędzia Artur Grajewski.

Zaznaczył, że analiza na zlecenie MS pt. „Wstępne założenia modelu wspieranego podejmowania decyzji” wskazuje jednoznacznie, że rolę podmiotów monitorujących prawidłowość realizacji wsparcia w zależności od zastosowanej jego formy, mogą pełnić agencje lub centra wyspecjalizowane w obsłudze osób z niepełnosprawnością intelektualną lub zaburzeniami psychicznymi.

Wstępny projekt zmian

- W MS został opracowany wstępny projekt przepisów regulujących instytucję tzw. pełnomocnictwa opiekuńczego. Celem ich jest umożliwienie podjęcia jednostce suwerennej decyzji co do osoby przedstawiciela opartej na zaufaniu do niego, który może skutecznie działać w imieniu ustanawiającego. Proponowane rozwiązania stwarzają możliwość dokonania przez obywatela samodzielnego wyboru osoby, która zajmie się nim w sytuacji gdy straci on możność decydowania o swym losie z powodu np. zaburzeń psychicznych lub innego rodzaju ułomności. Przewidujemy, że to rozwiązanie spowoduje znaczny spadek liczby wniosków o ubezwłasnowolnienie, a tym samym liczby osób ubezwłasnowolnionych – mówił Artur Grajewski. 

Obecnie, jak zaznaczył, założenia projektu nie mają jeszcze ostatecznego kształtu, którym mógłby zostać przedstawiony opinii publicznej.

Powyższe zmiany w prawie zakładają nowelizację ok. 50 ustaw i 30 rozporządzeń. 

Konieczna dogłębna analiza

Trzeba też pamiętać, że po wprowadzeniu modelu wspieranego podejmowania decyzji w dalszym ciągu w obrocie prawnym będą funkcjonowały już orzeczone prawomocne decyzje o ubezwłasnowolnieniu i do dnia wejścia w życie nowych przepisów, będą obowiązywały wobec nich dotychczasowe zapisy prawne. Natomiast wszczęcie ok. 100 tys. spraw na wniosek lub z urzędu uchylenie orzeczonego ubezwłasnowolnienia będzie się wiązało ze znaczącym obciążeniem sądów, a nawet ich paraliżem. Dlatego również, zdaniem MS, wymaga to dogłębnej analizy.

MS na swojej stronie internetowej utworzyło odrębną zakładkę dotyczącą modelu wspieranego podejmowania decyzji z podaniem kontaktu, gdzie każdy może zabrać głos w tej sprawie. 

Komisja ds. Petycji przyjęła odpowiedź MS, uznając jego działania za konkretne i zbliżające do oczekiwanych zmian prawa w zakresie instytucji ubezwłasnowolnienia.

Przeczytaj nasz wywiad o ubezwłasnowolnieniu z Moniką Zimą-Parjaszewską.