Pamiętajcie O OGRODACH

Przyroda ma wyjątkowo korzystne działanie relaksujące, wręcz terapeutyczne, dlatego tak ważna jest powszechna dostępność terenów rekreacyjnych. Natomiast pozbawione barier ogrody przydomowe, sprzyjające także relaksacji i wypoczynkowi, zapewniają intymność i swobodę oraz dają poczucie wolności i niezależności.  

Projektując czy adaptując ogród, powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na to, by był bezpieczny i dostępny - czyli pozbawiony barier. Osobom mniej sprawnym fizycznie poruszanie się po terenie uniemożliwiają bądź utrudniają najczęściej: znaczne nierówności i strome spadki terenu, krawężniki, schody i niewłaściwie usytuowane elementy małej architektury (np. ławki, kwietniki, tablice informacyjne, latarnie czy pergole), źle zaprojektowana i dobrana roślinność. 

Dobry przejazd

Dostępność ogrodu, to m.in. możliwość swobodnego poruszania się po nim zarówno osoby sprawnej, jak i poruszającej się na wózku inwalidzkim lub niewidomej. Dlatego ważne jest takie zaprojektowanie alejek, placów, elementów wyposażenia ogrodu i sąsiadującej z nimi roślinności, by umożliwiało bezpieczne przemieszczanie się. Alejki powinny być prowadzone po równym terenie, bez większych różnic poziomów, mieć równą, utwardzoną nawierzchnię, w miarę możliwości o szorstkiej, przeciwpoślizgowej fakturze. Szerokość chodników i ścieżek zależy od natężenia ruchu. Szerokość umożliwiająca bezkolizyjny przejazd dwóm osobom na wózkach inwalidzkich wynosi min. 170 cm, jednak optymalna to 200 cm. Dopuszczalne jest stosowanie chodników węższych - min. 140 cm - przy wprowadzeniu co 10-15 m poszerzenia, umożliwiającego mijanie się dwóch wózków inwalidzkich.

Alejki nie powinny mieć ostrych zakrętów utrudniających manewrowanie wózkiem inwalidzkim. Szczególnie ważne dla osób niewidomych i niedowidzących jest to, by drogi krzyżowały się pod kątem prostym, co ułatwia orientację w terenie. Ciągi piesze powinny przebiegać w odległości min. 120 cm od budynków. Jeśli jednak alejka prowadzona jest tuż przy budynku, wszelkie wystające elementy elewacji powinny być usytuowane na wysokości 240 cm. Dla osoby niepełnosprawnej schody mogą stać się istnym torem przeszkód, dlatego należy je zamieniać na delikatne równie pochyłe. Zalecane nachylenie podłużne ciągów pieszych wynosi 3 proc. Spadki poprzeczne niezbędne do odprowadzania wód deszczowych nie mogą przekraczać 1 proc. 

Ścieżki powinny być szczególnie dobrze profilowane, gdyż skuteczne odprowadzenie wody zmniejsza ryzyko poślizgnięcia się i upadku. Tam, gdzie występują różnice poziomów w terenie, a sposób rozwiązania ciągów pieszych stwarza bariery dla osób niepełnosprawnych, w miarę możliwości należy w pobliżu istniejących ciągów wytyczać nowe trasy wolne od barier, np. obok schodów zbudować pochylnię. Wskazane jest zainstalowanie poręczy wzdłuż ścieżki, zwłaszcza jeśli prowadzi ona przez wzniesienie lub po mało bezpiecznym terenie - np. pod drzewami, z których spadają liście, owoce lub kwiaty. Ze względów bezpieczeństwa dobrze jest stosować środki zapobiegające rozwojowi glonów, na których łatwo się poślizgnąć.

Wiele materiałów do budowy nawierzchni, nawet tych atrakcyjnych wizualnie, nie znajduje praktycznego zastosowania. Żwir, otoczaki czy kamienie wtopione w cement utrudniają chodzenie i uniemożliwiają poruszanie się na wózkach inwalidzkich. Z kolei cegły, płytki i drewniane belki, gdy namokną, mogą być niebezpiecznie śliskie.  Niektóre z tych materiałów są dekoracyjne i można ich używać dla uatrakcyjnienia zwykłej szarej nawierzchni, lecz nie w miejscach, gdzie panuje duży ruch. Najbardziej przydatnym i dość tanim materiałem do budowy alejek jest beton. Jego ogromną zaletą jest możliwość dowolnego kształtowania powierzchni i nadawania jej różnorodnych cech dekoracyjnych i strukturalnych. Powierzchnie płyt wykonanych z betonu mogą być w różny sposób fakturowane, co czyni je stosunkowo mało śliskimi. Fakturowanie oraz zmienianie koloru nawierzchni ma również znaczenie informacyjne dla osób niedowidzących i niewidomych. Dostarcza informacji o biegu alejki: nawierzchnie są wyczuwane pod stopami oraz powodują różne odgłosy. Zmiana nawierzchni przed charakterystycznymi miejscami ogrodu, czyli na skrzyżowaniach dróg, przed schodami, ogrodzeniami, żywopłotami, murkami i ścianami budynków odbierana jest przez niedowidzących i niewidomych jako sygnał ostrzegawczy. Elementy wolno stojące, takie jak: ławki, pergole, kosze na śmieci czy donice kwiatowe nie powinny ograniczać szerokości alejki. Również roślinność projektowana przy ciągach pieszych nie może ograniczać pasa ruchu - tak w poziomie, rozrastając się na ścieżki, jak i w pionie, zwisając nisko nad alejkami. 

Bezpieczna roślinność

Aby roślinność terenów rekreacyjnych nie stanowiła barier, była ogólnie dostępna, dostarczała wielu pozytywnych wrażeń oraz pobudzała zmysły, ważny jest jej właściwy dobór w zależności od miejsca, funkcji i przeznaczenia w terenie. Przy wyborze odpowiednich gatunków roślin do ogrodu lub terenu rekreacyjnego należy pamiętać, by unikać sadzenia roślin: a) o płytkim systemie korzeniowym lub dających odrosty, gdyż deformują nawierzchnię, czyniąc ją niebezpieczną, b) nadmiernie rozrastających się na boki i ograniczających szerokość alejki, c) drzew o nisko osadzonej koronie lub gałęziach zwisających w bliskim sąsiedztwie placów i alejek, d) parzących, mających kolce i ciernie, e) wytwarzających duże owoce, które pozostawione na drodze mogą stanowić potencjalne niebezpieczeństwo, szczególnie dla osób niewidomych i niedowidzących, f) roślin trujących czy powodujących reakcje uczuleniowe w wyniku kontaktu dotykowego (jest to szczególnie ważne w miejscach, gdzie przebywają osoby z wadami wzroku, posługujące się w poznawaniu roślin zmysłem dotyku i smaku).

Rabaty, co rozweselą serce i oko 

Ogród uniwersalny to ogród różnorodny ze względu na formę, jak i dobór roślinności. Jest to ogród przyjazny dla każdego. 

Ciekawe sposoby eksponowania roślin mogą być niezwykle przyjazne dla osób z problemami natury fizycznej czy sensorycznej. Umożliwiają łatwy kontakt z roślinami i glebą bez konieczności schylania się i kucania. Należą do nich: podwyższone rabaty i kwietniki, stoły kwietne, rośliny w kontenerach, konstrukcje pionowe. Podwyższone kwietniki i rabaty są stałymi ogrodowymi strukturami, zawierającymi duże ilości ziemi. Z powodu swych rozmiarów nie są przenośne, w przeciwieństwie do różnego rodzaju kontenerów. Zasadniczo są to pozbawione dna konstrukcje wypełnione glebą. Biorąc pod uwagę ograniczenia związane z zasięgiem rąk osoby siedzącej czy używającej wózka inwalidzkiego, podwyższone rabaty i kwietniki powinny mieć ok. 60 cm wysokości (wysokość 46 cm jest najlepsza dla osoby siedzącej na krawędzi rabaty i dla dzieci, a 76 cm - dla osoby stojącej). Podwyższone grządki powinny być zbudowane tak, by użytkownik miał swobodny dostęp do całej płaszczyzny roślin.

Bardzo ważna jest również szerokość podwyższonych grządek. Jeśli rabata dostępna jest tylko z jednej strony, to nie powinna być szersza niż 76 cm (siedząc, z łatwością powinniśmy móc dosięgnąć tylnej krawędzi). Kwietnik dostępny ze wszystkich stron powinien mieć ok. 150 cm szerokości. Osoba siedząca czy stojąca powinna móc swobodnie dosięgnąć środka kwietnika z każdej strony. Podwyższone rabaty i kwietniki mogą być wykonane m.in. z drewna, kamienia, betonu czy innych trwałych materiałów. 

Stoły kwietne są pewnego rodzaju podwyższoną grządką z drenażem, w której mieści się stosunkowo niewielka ilość gleby, umożliwiająca sadzenie wyłącznie roślin płytko zakorzeniających się oraz tych odpornych na suszę. W związku z tym, że taka gleba ulega szybkiemu wysuszeniu, warto zadbać o dodatkowe systemy nawadniające. W stołach, pod powierzchnią nasadzenia, zaprojektowana jest specjalna przestrzeń na nogi, umożliwiająca pracę w pozycji siedzącej przodem do stołu. Dzięki takiej budowie są one przyjazne dla osób poruszających się na wózkach inwalidzkich lub pracujących w pozycji siedzącej. Optymalna wysokość stołu to 84 cm, z czego około 16 cm stanowi wysokość gleby (minimalna wysokość), a około 68 cm przestrzeń od krawędzi blatu - to minimalna wysokość pozwalająca na swobodne zmieszczenie nóg osoby pracującej pod przestrzenią nasadzeń. 

Pionowe ogrody

 
Konstrukcjami, które zasługują na szczególną uwagę, są pionowe ogrody. Projektuje się je głównie z myślą o osobach mających problemy ze zginaniem czy nachylaniem się, osobach poruszających się na wózkach inwalidzkich i dla osób z wadami wzroku. Są bardzo ważnymi elementami ogrodowymi. Zajmują niewiele miejsca, stanowią podporę dla roślin oraz źródło cienia, a także osłonę przed wiatrem czy nieciekawym widokiem. Pozwalają na umieszczenie roślin na odpowiedniej, wygodnej wysokości. Przy tego typu konstrukcji najlepiej sprawdzają się pnącza ozdobne i użyteczne, niewymagające intensywnej pielęgnacji (np. na pergolach i ścianach z nasadzeniami). Projektując i obsadzając konstrukcje pionowe, należy pamiętać, że najwygodniejsza płaszczyzna do sięgania mieści się w granicach od 45 do 152 cm. Natomiast dla osoby stojącej są to odpowiednio wysokości - od 61 do 183 cm. Kompozycje roślinne usytuowane na poziomie gleby przy placach i alejkach również powinny być dostępne dla wszystkich. Warto sadzić rośliny o odpowiednich rozmiarach, których pielęgnacja nie wymaga schylania się. Szczególne znaczenie dla bezpieczeństwa osób niepełnosprawnych ma stosowanie krawężników rozdzielających nasadzenia od nawierzchni. Zapobiegają stoczeniu się wózka z alejki oraz umożliwiają osobom niewidomym kontrolowanie biegu drogi. Pomocne są również balustrady stosowane wzdłuż nasadzeń. Umożliwiają dłuższe zatrzymanie się i oglądanie kompozycji roślinnej.

W ogrodzie uniwersalnym powinniśmy sadzić rośliny o wysokich walorach plastyczno-dekoracyjnych i informacyjnych. Zastosowanie tego rodzaju roślin pozwala na uzyskanie ciekawych efektów estetycznych, mających korzystny wpływ na psychikę człowieka. Walory dekoracyjne roślin w kompozycjach ogrodowych są uwydatniane i potęgowane przez odpowiednie zestawienia takich cech plastycznych, jak: wielkość, kształt, faktura oraz barwa.  Wartości plastyczne roślin mogą być odbierane zarówno wzrokiem, jak i dotykiem. Najlepszy efekt terapeutyczny z wykorzystaniem roślin uzyskuje się poprzez umożliwienie bezpośredniego kontaktu z nimi. Można wówczas zapoznać się z różnymi cechami budowy roślin: kształtem liści, budową kwiatów, kolorami, zapachami itp. Wybieranie tego typu roślin jest szczególnie ważne w ogrodach, gdzie przebywają osoby z uszkodzonym zmysłem wzroku. Dobieranie roślin o intensywnym kolorze, oryginalnym kształcie lub charakterystycznej formie pozwala lepiej zorientować się w terenie, a nawet zrekompensować ograniczenia w obcowaniu z roślinnością, które napotykają osoby z wadą wzroku. Jest to możliwe dzięki intensywniejszemu wykorzystywaniu przez nie innych zmysłów.

 
Podstawową zasadą tworzenia kompozycji dla osób z dysfunkcją wzroku jest zestawienie elementów przyrodniczych oraz małej architektury w oparciu o kontrast umożliwiający łatwe wyodrębnienie cech różnicujących. Przy dobieraniu barw roślin ważne jest, by pamiętać, że dla osób z wadami wzroku bardziej czytelne są barwy jasne, wyraźne i kontrastujące niż barwy pastelowe. Kolorystyczne plamy możemy uzyskać, łącząc rośliny o przeciwstawnych kolorach kwiatów lub liści. Korzystne jest także stosowanie kontrastów uwzględniających różnorodność form i kształtów poprzez sadzenie obok siebie np. roślin o delikatnych, gładkich liściach oraz gatunków z liśćmi szorstkimi lub pierzastymi.

W podobny sposób zestawiać można rośliny kontrastujące pod względem wielkości i faktury kwiatów, pędów lub pni drzew. Bardzo ważnym źródłem informacji przestrzennej dla osób z uszkodzonym wzrokiem jest zapach. Choć jest ulotny, odbiera się go na równi z wrażeniami wzrokowymi i słuchowymi. Dlatego tak ważne jest stosowanie w ogrodzie roślin o pachnących kwiatach albo liściach. Wykorzystywanie aromatu roślin dla celów orientacyjnych powinno więc być starannie przemyślane, gdyż zbyt duże nagromadzenie różnych zapachów w jednym miejscu powoduje, że łatwo się one mieszają i stają "nieczytelne" dla odbiorców. Dlatego projektant powinien dokładnie prześledzić czas kwitnienia poszczególnych roślin w tworzonej przez siebie kompozycji. Rośliny powinny być dobierane w taki sposób, by o każdej porze roku w ogrodzie lub parku unosił się jakiś zapach. Powinny również zdobić miejsca, w których przebywa się najczęściej.

Cechy zewnętrzne każdej rośliny w okresie wegetacji ulegają ciągłym zmianom, podobnie zmieniają się całe układy ogrodowe. Ten dynamiczny charakter zjawisk plastycznych wśród roślin powoduje w okresie wegetacji nieustanne zanikanie i pojawianie się różnych efektów, a przez to wywoływanie nowych wrażeń. Należy pamiętać o tym, by ogród zimą był równie atrakcyjny i dostarczał wrażeń, choć w tym czasie częściej będzie on obserwowany zza szyby. Pojawienie się w ogrodzie życia (nie tylko roślinnego) jest niewątpliwą atrakcją dla wszystkich - począwszy od dzieci, a skończywszy na osobach starszych. Obecność zwierząt w ogrodzie to dla osób z wadami wzroku również informacja dźwiękowa. Zaleca się wybór roślin stanowiących źródło pokarmu dla ptaków i owadów, gdyż obecność tych zwierząt wprowadza dodatkowe wrażenia akustyczne. Warto także stosować rośliny, które pod wpływem podmuchu wiatru lub dotyku wydają dźwięk. Może to być szelest liści, traw, odgłos spadających owoców, a nawet szumiąca woda czy dzwonki wietrzne.

Posiadanie ogródka, kontenera czy choćby donicy, gdzie można uprawiać owoce i warzywa oraz obserwować ich wzrost, kwitnienie i owocowanie, jest niewątpliwą przyjemnością, a także skuteczną terapią, szczególnie dla osób starszych i niepełnosprawnych. Osoby z wadami wzroku mogą dzięki występowaniu w ogrodzie części roślin jadalnych używać zmysłu smaku i węchu w poznawaniu roślin. Rośliny zawiązujące jadalne owoce przyciągają również ptaki, które rozweselają ogród - wprowadzając do niego więcej życia. 

Tekst i rysunki: Katarzyna Miller. Autorka jest architektem krajobrazu - Projektowanie ogrodów uniwersalnych, tel.: 0608 309 315, kasia@miller.art.pl
Zdjęcia: Ada Herbut

**********

Ogrodnik radzi

Środek wiosny jest okresem intensywnego wzrostu naszych roślin, ale również występowania wielu dokuczliwych chwastów. Intensywnemu wzrostowi chwastów możemy zapobiegać na wiele sposobów. Jeśli planujemy sadzenie roślin w rzędach np.: truskawek czy poziomek, przygotowaną pod sadzenie ziemię możemy wyłożyć matą szkółkarską (tkaniną), która przepuszcza wodę opadową i powietrze, natomiast uniemożliwia wyrastanie chwastów. Czarny kolor maty powoduje intensywniejsze nagrzewanie się gleby. Wyższa temperatura podłoża jest ważna zwłaszcza wiosną, gdyż nasze warzywa znacznie szybciej dadzą dorodne plony. Dzięki tej metodzie przyspieszymy wegetację o 7-10 dni. Matę możemy stosować z powodzeniem przy uprawie szczypiorku oraz warzyw z rozsady. Kolejnym plusem takiego ściółkowania jest wolniejsze parowanie wody z ziemi. Jest to ważne zwłaszcza na glebach piaszczystych w okresie wysokich temperatur latem. Po zbiorze plonów, matę zdejmujemy, czyścimy i zostawiamy na kolejny sezon. Możemy ją wykorzystywać przez 2-4 sezony. Matę coraz częściej stosuje się przy uprawie truskawek lub poziomek, aby uniemożliwić brudzenie się owoców od ziemi. Nie mając maty, możemy posiłkować się użyciem czarnej folii, jednak nie ma ona już tylu zalet. Wyłożona nią gleba słabo oddycha, a wodę możemy dostarczyć tylko w naciętych miejscach na rośliny. Taką folię będziemy musieli usunąć podczas intensywnych upałów, by nie przegrzać podziemnych części roślin.

Naturalny pomocnik w ogrodzie 

Z wielu sposobów dokarmiania roślin możemy wybrać ten, który jest ekologiczny, tani i do samodzielnego przygotowania. Kompost, o którym mowa, to źródło cennych składników pokarmowych. Stosując go, nie wywołamy efektu przenawożenia, który jest częsty przy stosowaniu nawozów mineralnych przez niedoświadczonego ogrodnika. Jak przygotować kompost? Posłużą do tego organiczne odpadki domowe typu: obierki z ziemniaków, zepsute owoce, nieświeże jedzenie, popiół, papier, skorupki od jajek, fusy, ścięta trawa, liście i inne części roślin. Im bardziej zróżnicujemy komponenty układane warstwami, tym powstanie bardziej wartościowy nawóz.  Miejsce na kompost, powinno być lekko zacienione, przewiewne, możliwie w rogu ogrodu ze względu na nieprzyjemną woń, jaka powstanie. W okresach suszy powinniśmy kompost podlewać co 1-2 tygodnie, by wspomóc mikroorganizmy, które cały czas pracują. Jeżeli wszystkie szczątki umieszczamy na pryzmie (kupka), to musimy ją po kilku tygodniach zruszyć albo przerzucić do góry nogami w celu dotlenienia. Przyśpieszy to powstawanie kompostu. Gotowe kompostowniki (pojemnik na kompost) nie powinny być plastikowe, lecz drewniane. Trzeba solidnie zaimpregnować drewno. Dno kompostownika dobrze jest wyłożyć ziemią ogrodową lub torfem. Ewentualnie na sam spód można położyć metalową drobną siatkę, co zabezpieczy przed dostawaniem się do środka gryzoni. Kompost będzie nadawał się do użycia w ogrodzie po około 1,5 roku. Można ten proces przyspieszyć, dodając szczepy bakterii kupione w sklepach ogrodniczych np.: kompostin.  W gotowym kompoście nie pojawią się już dżdżownice, będzie pachniał ziemią i nie będzie brudził rąk. Można go użyć do przekopywania działki, rozsypując równomiernie, albo do zaprawiania dołków pod sadzone rośliny (2 do 4 kg/m2). Większe dawki stosujemy na glebach słabych (piaszczystych), mniejsze na urodzajnych.  Dobrze przygotowany kompost zastąpi nawozy sztuczne i znacznie podwyższy plon. Będzie wykorzystywany przez rośliny w ziemi przez 3 lata, znacznie poprawiając właściwości gleby.

ProFlower, Tomasz Domański,  tel.: 0606 487 951, info@proflower.pl, www.proflower.pl