Jak składać skargi do instytucji europejskich

Obywatele Polski mają możliwość dochodzenia swoich praw przed trybunałami i instytucjami europejskimi: Europejskim Trybunałem Sprawiedliwości, Sądem Pierwszej Instancji i Europejskim Rzecznikiem Praw Obywatelskich oraz Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Jednak, aby skarga została rozpatrzona, należy spełnić pewne formalne warunki.
 
Europejski Trybunał Praw Człowieka

Skargę do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu może wnieść osoba fizyczna, grupa osób lub organizacja pozarządowa, jeśli uważają, że ich państwo lub organy państwa naruszyły ich prawa wynikające z Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Skargę może też wnieść państwo przeciw innemu państwu. Nie można skarżyć osób prywatnych, firm czy instytucji takich, jak stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, chyba że wykonują zadania zlecone administracji rządowej.

Prawa, jakie mogą być naruszone to:

• prawo do życia, 
• prawo do wolności,
• prawo do bezpieczeństwa osobistego,
• prawo do wolności myśli i sumienia,
• prawo do rzetelnego procesu,
• prawo do zgromadzeń się,
• zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej,
• zakaz karania bez podstawy prawnej.

Skargę należy wnieść osobiście lub przez adwokata. W wyjątkowych sytuacjach takich jak: odbywanie wyroku lub przebywanie w szpitalu psychiatrycznym, skargę może wnieść opiekun, członek rodziny czy kurator skarżącego.

Procedura wnoszenia skargi:
Skargę można wnieść dopiero po wyczerpaniu wszelkich możliwych środków odwoławczych, jakie przewiduje system państwa skarżonego. Ponadto musi być ona złożona najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od ostatecznego zakończenia sprawy przed sądami krajowymi. Skarżone mogą być tylko czyny, decyzje, fakty, które nastąpiły po 30 kwietnia 1993 r. tj.: po ratyfikacji konwencji przez Polskę. Jeśli te warunki zostaną spełnione, to pokrzywdzony może wysłać list ze skargą na adres Trybunału tj.:

The Registrar European Court of Human Rights Council of Europe
F-67075 Strasbourg Cedex.

Skarga musi zawierać:

• dane skarżącego (personalia, adres, narodowość, płeć), 
• stan faktyczny sprawy (krótki opis sprawy),
• określenie, które z wolności lub praw zostały pogwałcone, np.: prawo do rzetelnego procesu,
• informacje o wykorzystanych środkach odwoławczych,
• zestawienie wydanych decyzji z krótką informacją o ich treści, dacie wydania i organie, które je wydał (dokumenty te nie są zwracane, więc rozsądniej jest wysłać ich kopie),
• skargę pisze się w języku angielskim i francuskim, ale można ją też napisać w języku polskim.

List z treścią skargi rozpatruje Kanclerz Kancelarii Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w postępowaniu pisemnym. W tym stadium postępowania bada on czy skarga jest zasadna, tzn. czy istnieją uzasadnione podstawy, by twierdzić, że zostało naruszone prawo wynikające z Konwencji oraz czy dane państwo jest stroną Konwencji. Jeśli Kanclerz uzna skargę za niezasadną, to ją oddala. Jeśli wystąpią jakieś braki formalne, tzn. braki w dokumentach, niewystarczające informacje, to Kanclerz wzywa do ich uzupełnienia. Jeśli stwierdzi, że skarga jest zasadna, wysyła skarżącemu formularz, który należy wypełnić w języku polskim i odesłać. Stanowi on oficjalną skargę, którą Kanclerz przekazuje składowi sędziowskiemu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.

Z chwilą przedstawienia skargi składowi sędziowskiemu kończy się tryb postępowania pisemnego, kiedy obecność osoby skarżącej nie była wymagana, a zaczyna się tryb postępowania ustnego, kiedy obecność skarżącego jest obowiązkowa.

Występując przed ETPC strona skarżąca może ustanowić osobę do reprezentowania jego interesów w procesie. Musi być to adwokat uprawniony do prowadzenia praktyki w którymkolwiek z Państw-stron oraz musi być mieszkańcem jednego z nich. Może być to też każda inna osoba dopuszczona przez Trybunał do reprezentowania skarżącego. Można się domagać zwrotu kosztów, jakie poniósł skarżący w związku z wynajęciem fachowego przedstawiciela. Następuje to w formie późniejszej rekompensaty.

Po przedstawieniu dowodów i wysłuchaniu stron skład sędziowski ogłasza wyrok. Jeśli Trybunał orzekł, że zostało naruszone prawo skarżącego, to zasądza wypłatę odszkodowania na rzecz skarżącego i wzywa państwo skarżone do wypłaty odszkodowania i zaprzestania naruszania prawa. Wyrok Trybunału jest ostateczny i nie podlega apelacji.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich

Rzecznik jest niezależnym organem UE wybieranym przez Parlament Europejski i wyposażonym w wiele uprawnień pozwalających kontrolować prawidłowość działania instytucji wspólnotowych. Instytucje krajowe nie mogą być skarżone.

Skargę do Ombutsmana mogą wnosić nie tylko obywatele państw członkowskich, ale także obywatele państw trzecich, jeżeli zamieszkują terytorium Wspólnoty. W przypadku osób prawnych warunkiem wniesienia przez nie skargi jest posiadanie siedziby statutowej na terytorium UE. Skarga może być wniesiona przez samego zainteresowanego lub za pośrednictwem członka Parlamentu Europejskiego.

Zaskarżyć można działanie, zaniechanie i decyzje instytucji europejskiej, które uważa się za sprzeczne z prawem wspólnotowym. Chodzi tu zwłaszcza o:

• dyskryminację,
• adużycie władzy przez administrację,
• zwłokę w postępowaniu,
• brak lub odmowę udzielenia właściwej informacji,
• nieuczciwość w wydawaniu decyzji,
• niedbalstwo i zaniedbania w pracy administracji,
• decyzje podjęte na podstawie wadliwych procedur.

Skarżyć można instytucje wymienione w art. 4 Traktatu Rzymskiego, tj.:

• Parlament Europejski,
• Komisję Europejską,
• Radę UE,
• Europejski Bank Centralny.

Procedura wnoszenia skargi:
Skarga musi spełniać określone wymogi formalne. Musi pochodzić od uprawnionego podmiotu - nie może być ona anonimowa. Strona powinna zaznaczyć, czy jej dane osobiste oraz informacje dotyczące danej sprawy mogą być ujawnione czy nie. W skardze należy przedstawić konkretne działanie instytucji europejskiej łamiące prawo, które skarżący skarży (czyli tak zwany stan faktyczny sprawy). Skarga powinna być wniesiona w terminie dwóch lat od momentu, w którym osoba dowiedziała się o faktach stanowiących jej podstawę. Musi być poprzedzona odpowiednimi administracyjnymi procedurami odwoławczymi w stosunku do instytucji i organów, których dotyczy, tzn. należy wykorzystać wszelkie możliwe instancje odwoławcze, jakie przewidują regulaminy poszczególnych organów i instytucji europejskich.
Skargę można napisać w języku polskim.

Skargę należy przesłać na adres:
Ombutsman
1, av. Du President Robert Schuman B.P 403
FR- 67001 Strasbourg Cedex
Euro-ombutsman@europarl.eu.int

Jeżeli Rzecznik uzna skargę za zasadną, rozpoczyna się procedura jej rozpatrywania. W postępowaniu zwanym dochodzeniem wstępnym Rzecznik zbiera podstawowe informacje, uzasadniające skargę. Kolejną czynnością Rzecznika jest wystosowanie listu do skarżonej instytucji o ustosunkowanie się do zarzutów (termin odpowiedzi trzy miesiące). Następnie pismo skarżonej instytucji przekazywane jest osobie skarżącej, która ma prawo zgłoszenia swoich uwag i zastrzeżeń. Rzecznik może zakończyć sprawę, jeżeli nieprawidłowości zostały usunięte. Rzecznik nie ma żadnych administracyjnych możliwości wpłynięcia na zmianę działania skarżonej instytucji. Jeżeli instytucja nadal twierdzi, że jej postępowanie było prawidłowe, a z opinii Rzecznika i osoby skarżącej wynika co innego, wówczas dochodzi między stronami do postępowania mediacyjnego. Jeśli mediacja nie przynosi pożądanych rezultatów, Rzecznik sporządza raport i przesyła go do skarżonej instytucji z żądaniem odpowiedzi w terminie trzech miesięcy. Jeśli instytucja nie odpowie, Rzecznik informuje o tym fakcie Parlament Europejski.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości w Luksemburgu (ETS)

Podmioty uprawnione do wniesienia skargi można podzielić na trzy grupy:
- uprzywilejowane: są to państwa członkowskie, Rada UE, Komisja Europejska. Traktat Ustanawiający Wspólnoty Europejskie (TWE) daje tym podmiotom nieograniczone prawo do wnoszenia skargi - nie muszą wykazywać interesu prawnego w skarżeniu danego środka.
- podmioty półuprzywilejowane: Parlament Europejski, Trybunał Obrachunkowy Europejski Bank Centralny - mogą wnieść skargę tylko w celu ochrony własnych uprawnień.
- podmioty nieuprzywilejowane - osoby fizyczne i prawne mogą wnieść skargę jedynie w odniesieniu do decyzji lub rozporządzeń, które dotyczą ich bezpośrednio i indywidualnie. Przez bezpośrednio i indywidualnie rozumie się, np.: decyzje organu krajowego w sprawie udzielenia pomocy publicznej konkretnemu przedsiębiorstwu, która to pomoc wpływa na konkurencyjność przedsiębiorstwa osoby skarżącej.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości rozpatruje skargi, których przedmiotem jest:

• niewywiązywanie się ze zobowiązań wspólnotowych przez państwo członkowskie,
• stwierdzenie nieważności aktu prawa wspólnotowego, 
• bezczynność instytucji wspólnotowych,
• odszkodowania, jakie muszą wypłacić instytucje wspólnotowe w związku z wykonywaniem ich obowiązków,
• spory między funkcjonariuszami UE a Wspólnotą Europejską,

Skargi mogą dotyczyć tylko spraw należących do kompetencji władz publicznych, np.: zezwolenie na podjęcie działalności gospodarczej.
Ponadto ETS jest instytucją odwoławczą od orzeczeń Sądu Pierwszej Instancji .

Skarga powinna zawierać:

• imię, nazwisko i adres skarżącego
• dane personalne osoby podpisującej skargę - chodzi tu o podpis adwokata,
• wskazanie strony, przeciwko której skarga jest wniesiona,
• przedmiot postępowania oraz streszczenie zarzutów, na których skarga się opiera,
• orzeczenie, którego wydania domaga się skarżący np.: odszkodowanie i cofnięcie decyzji o przyznaniu pomocy publicznej konkurencyjnemu przedsiębiorstwu.
• adres dla doręczeń, gdzie ETS ma siedzibę, oraz nazwisko osoby upoważnionej do odbioru doręczeń,
• w przypadku osób prawnych akty prawne, które powołują ją do życia (odpis z KRS-u)
  - skarga może być napisana w języku polskim.

Strony prowadzące spór mają obowiązek posiadania fachowego pełnomocnika w postaci:
- adwokata
- nauczyciela akademickiego (prawnika) - ale możliwość taka występuje jedynie w przypadku gdy, prawo krajowe Państwa Członkowskiego zezwala na występowanie nauczycieli akademickich w charakterze pełnomocnika - takie rozwiązania występują w państwach anglosaskich.
Osoba skarżąca może domagać się zwrotu kosztów, jakie poniosła w związku z wynajęciem fachowego pełnomocnika. Jest to jedyna forma pomocy w tym względzie, gdyż nie można się domagać przydzielenia adwokata z urzędu.
Mianowanie adwokata przez przedstawiciela czyli osoby, której zadaniem jest reprezentowanie rządów państw członkowskich i instytucji wspólnot, następuje w liście skierowanym do Trybunału.

Procedura wnoszenia skargi:
ETS rozpatruje skargi na sesjach plenarnych. Sesje plenarne odbywają się w składzie trzech lub pięciu sędziów. Cała procedura przypomina wnoszenie spraw przed sądami krajowymi. Skargę wnosi się do kancelarii Trybunału. Jeśli w skardze nie było braków formalnych, szef kancelarii stwierdza, że sprawa staje się zawisła, nadaje jej numer seryjny, na który trzeba się od tego momentu powoływać. Jeśli wystąpiły braki formalne, np.: niedostarczenie aktu ustanawiającego spółkę akcyjną, szef kancelarii wszczyna procedurę polegającą na uzupełnieniu braków. Gdy skarga czyni zadość warunkom formalnym, szef kancelarii przechodzi do drugiej fazy postępowania, czyli wzywa zainteresowany podmiot UE (instytucje lub funkcjonariusza) do określenia swego stanowiska lub wydania aktu prawnego oczekiwanego przez osobę skarżącą. Po wymianie kolejnych pism między stronami i niedojściu między nimi do porozumienia następuje publiczna rozprawa przed ETS-m. Osoba skarżąca ma obowiązek uczestniczenia w rozprawie. Strona ma obowiązek wskazania dowodów na poparcie skargi. Po rozprawie następuje wydanie orzeczenia, orzeczenie jest ostateczne i nie podlega apelacji.

Wyrok, jaki może zapaść na korzyść osoby skarżącej, może zawierać:

• nakaz wypłaty odszkodowania przez instytucje europejskie za działania sprzeczne z prawem,
• nakaz wypłaty odszkodowania na rzecz osoby skarżącej przez Państwo Członkowskie niewywiązujące się ze zobowiązań wspólnotowych oraz nałożenie kary pieniężnej na to Państwo Członkowskie.
• nakaz wydania decyzji przez instytucje UE

Sąd Pierwszej Instancji

Sąd Pierwszej Instancji został utworzony, aby odciążyć pracę ETS. SPI jest kompetentny, aby orzekać w sprawach skarg kierowanych przez osoby fizyczne i prawne, w których przedmiot sporu odpowiada zakresowi spraw kierowanych przed ETS, a także w sprawach pomocy państwa i sprawach antydumpingowych.
Procedura pisania skarg jest taka sama jak przed ETS. Od orzeczeń SPI można się odwołać do ETS

Autor: Grzegorz Czekaj, Klinika Prawa Uniwersytetu Warszawskiego