Wstęp  
Przedmowa  
Rozdział 1  
Rozdział 2  
Rozdział 3  
Rozdział 4  
Rozdział 5  
Bibliografia  

Część V. Jakie konsekwencje dla Polski wynikają z integracji i jakie wyzwania stoją przed rozszerzoną Unią Europejską?

Konsekwencje przystąpienia Polski do Unii Europejskiej mają wiele wymiarów istotnych dla systemu zatrudniania, a głównie dla całej polityki wyrównywania szans osób niepełnosprawnych. Są to następujące kategorie:

- udział Polski w realizacji Strategii Lizbońskiej i nowej Europejskiej Agendzie Polityki Społecznej,

- udział Polski w Otwartej Metodzie Koordynacji (wytyczne, narodowe plany działań, raporty i rekomendacje, wskaźniki strukturalne),

- udział Polski w realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia,

- wdrożenie wymogów prawa wspólnotowego (acquis communautaire) do polskiego systemu prawnego, w tym również dostosowanie systemu finansowania zatrudnienia osób niepełnosprawnych do reguł polityki konkurencji,

- zmiana jakości życia w wyniku wdrożenia norm prawa wspólnotowego,

- współudział w kierowaniu Unią Europejską,

- możliwość korzystania z funduszy strukturalnych i udziału w programach wspólnotowych.

Unia Europejska w nowym – rozszerzonym do 25 państw członkowskich – składzie, stoi przed poważnymi wyzwaniami. Są one związane przede wszystkim ze starzeniem się społeczeństw, globalizacją, rolą nowoczesnych technologii w społeczeństwie informacyjnym, zmianą tradycyjnych relacji pomiędzy pracodawcami a pracownikami, a także samym procesem zarządzania wspólnotą prawie pół miliarda ludzi.

Starzenie się społeczeństw zmienia relacje w proporcji osób płacących składki na ubezpieczenia społeczne do pobierających świadczenia. Stąd konieczność tworzenia miejsc pracy, tworzenia zachęt sprzyjających wydłużaniu okresu zatrudnienia, kształcenia ustawicznego, zapewnienie swobody przepływu pracowników pomiędzy krajami i regionami.

Globalizacja jest procesem nieodwracalnym, jednak można wpływać na jej kształt. Europejski model społeczny będzie ulegał przemianom, dlatego konieczne jest dostosowanie się przedsiębiorców i pracowników do szybkich zmian. Bez dostosowania się, a tym samym podtrzymania konkurencyjności gospodarek państw członkowskich UE, nie będzie można powstrzymać firm przed transferem produkcji i usług na inne kontynenty.

Kluczem do zmiany jest oparcie gospodarki UE na nowoczesnych technologiach, co z kolei wymaga zapewnienia odpowiedniego poziomu wykształconej siły roboczej.

Strategia Lizbońska jest próbą stawienia czoła tym wyzwaniom. Jej słabe dotychczas tempo realizacji tylko częściowo jest związane z niskim poziomem wzrostu gospodarczego. Jednym z powodów, dla którego cele lizbońskie są zagrożone, jest opór polityków na zmiany, które wymagają wysiłku i wyrzeczeń społeczeństw przyzwyczajonych do wygody i dobrobytu. Konieczność wydłużenia wieku uprawniającego do świadczeń emerytalnych, zwiększenie i uelastycznienie czasu pracy, rezygnacja z części przywilejów wywalczonych przez związki zawodowe budzi opór i nie zwiększa przychylności wyborców dla polityków.. W tym kontekście Polska, która od 15 lat jest w trakcie ustawicznej reformy, ma szanse osiągnąć szybszy postęp niż niektóre „stare” kraje UE. Ważne jest, aby rewizja Strategii Lizbońskiej, która odbędzie się w 2005 r. uwzględniała interesy Polski, a w szczególności sprzyjała rozwojowi przedsiębiorczości, nie hamowała wzrostu gospodarczego nadmiernymi obciążeniami podatkowymi, zapewniała rzeczywiste inwestowanie w zasoby ludzkie.

To samo dotyczy nowej Europejskiej Agendy Społecznej, której założenia są właśnie dyskutowane. Przeciwdziałanie społecznemu wykluczeniu poprzez zapewnienie praw i możliwości dostępu osób niepełnosprawnych do edukacji i zatrudnienia, powinno być priorytetowym elementem Agendy. Organizacje pozarządowe, pracodawcy, związki zawodowe i samorządy powinny we własnym interesie zadbać o wypracowanie i przedstawienie wspólnego stanowiska w tej sprawie.

Otwarta Metoda Koordynacji nakłada na państwa członkowskie, a więc i Polskę, obowiązek realizacji wytycznych uzgadnianych przez szefów państw i rządów, przygotowania narodowych planów działań w dziedzinie zapobiegania biedzie i społecznemu wykluczeniu, poddania się ocenie. Narodowe Plany Działań, na których realizację w wielu państwach członkowskich przeznacza się znaczne środki z funduszy strukturalnych, mają szanse powodzenia tylko pod warunkiem, że w ich przygotowanie będą włączeni sami zainteresowani, a dyskusja dosięgnie szczebla lokalnego. Jeśli tak się nie stanie, ogromne środki mogą zostać zmarnowane – przez niemożność ich wykorzystania bądź przeznaczenie na nieefektywne działania. Udział w Otwartej Metodzie Koordynacji pozwala na wymianę doświadczeń, obserwowanie skuteczności rozwiązań przyjętych przez inne państwa, ustawiczne weryfikowanie i korektę własnej drogi.

Udział Polski w realizacji Europejskiej Strategii Zatrudnienia wiąże się zarówno z wytycznymi, narodowym planem działań, raportami i rekomendacjami, jak również z możliwością korzystania z podstawowego instrumentu realizacji tej strategii – Europejskiego Funduszu Społecznego.

Wdrożenie wymagań prawa wspólnotowego jest poważnym wyzwaniem dla Polski. Nasz system prawny został dostosowany do tych wymogów, jednak pełne ich zastosowanie wymaga czasu i powoduje szereg problemów. Zobowiązania, które zostały przyjęte w trakcie negocjacji akcesyjnych muszą zostać wypełnione. Komisja Europejska jest strażnikiem ich przestrzegania. Dostosowanie do wymogów prawa wspólnotowego oznacza zarówno obciążenia, jak i korzyści dla Państw Członkowskich. Począwszy od poprawy jakości życia związanej z wprowadzeniem norm ochrony środowiska czy bezpieczeństwa i higieny pracy, poprzez zakaz dyskryminacji, wymianę handlową czy swobodny przepływ osób.

Niewątpliwie najtrudniejszym dla obecnego polskiego systemu elementem prawa wspólnotowego w dziedzinie zatrudniania osób niepełnosprawnych, było wprowadzenie wymogów Rozporządzenia 2204/2002 Komisji Europejskiej. Zmiany dotyczące zakresu finansowania zakładów pracy chronionej są drastyczne. Problemem jest brak alternatywy.

Wprowadzenie wspomnianego rozporządzenia przyczyniło się do bankructwa systemu wprowadzonego na początku l. 90. i umocnionego Ustawą o Rehabilitacji z roku 1997. Spójrzmy jednak na fakty.

Według danych raportu OECD[1] cechami charakterystycznymi polskiego systemu zatrudniania osób niepełnosprawnych są wysokie koszty, dominujący udział zatrudnienia chronionego, wysokie obciążenia pracodawców i najniższy poziom zatrudnienia osób niepełnosprawnych w porównaniu do stopy zatrudnienia osób zdrowych. Oznacza to, że ten system nie ma racjibytu. Powstaje zatem niepowtarzalna szansa opracowania całościowego systemu wyrównywania szans osób niepełnosprawnych od nowa, bez ustawicznego poprawiania czegoś, co z założenia było błędne. Nowy system powinien być oparty na prostych założeniach:

- zapewnieniu, że prawa osób niepełnosprawnych są respektowane na równi z prawami osób pełnosprawnych,

- zapewnieniu osobom niepełnosprawnym możliwości korzystania z tych praw.

Kluczowe elementy niezależnego życia to dostęp do edukacji, zatrudnienia oraz usługi i świadczenia wspierające.

Konieczna jest zmiana alokacji środków przeznaczonych w budżecie na finansowanie różnorodnych działań podejmowanych wobec osób niepełnosprawnych. Środki te można pomnożyć przy pomocy funduszy strukturalnych.

Wykorzystanie nowoczesnych technologii dla kompensacji różnych form niepełnosprawności, jako narzędzia komunikacji i możliwości pracy osób niepełnosprawnych, jest ogromnym wyzwaniem. Ten element powinien znaleźć się w wielu różnych strategiach

i programach narodowych.

Integracja Polski z Unią Europejską jest dla nas wszystkich wyzwaniem i szansą. Możemy tę szansę, jako społeczeństwo wykorzystać dla rozwoju albo zmarnować. To naprawdę zależy od nas samych.

Podsumowując działania Unii Europejskiej wobec osób niepełnosprawnych w dziedzinie zatrudnienia, można stwierdzić, że podejmowane są one w czterech obszarach:

- przeciwdziałanie dyskryminacji na podstawie Art. 13. Traktatu o Wspólnocie Europejskiej;

- włączenie problematyki zatrudnienia osób niepełnosprawnych do Europejskiej

Strategii Zatrudnienia;

- włączenie problematyki niepełnosprawności do Strategii Lizbońskiej;

- regulacja warunków pomocy państwa w zatrudnieniu niepełnosprawnych;

- wyrównywanie szans osób niepełnosprawnych jako element polityki strukturalnej.

Państwa Członkowskie ponoszą odpowiedzialność za realizację wspólnotowych polityk, wdrożenie wymagań wynikających z dyrektyw do swoich porządków prawnych oraz za przestrzeganie rozporządzeń, które stosuje się wprost. Komisja Europejska jest „strażnikiem” traktatów. Oznacza to, że jednym z jej podstawowych zadań jest monitorowanie przestrzegania wspólnotowego prawa przez Państwa Członkowskie oraz podejmowanie odpowiednich działań w przypadku ich naruszenia.

Państwo Członkowskie, które nie realizuje wytycznych Rady (np. w sprawie zatrudnienia), musi się liczyć z konsekwencjami politycznymi. Osiągnięcia Państw Członkowskich są publicznie ogłaszane; w Rekomendacjach udzielane są konkretne wskazówki, które mają na celu poprawę sytuacji w danej dziedzinie.

W odniesieniu do traktatów, dyrektyw i rozporządzeń, konsekwencje naruszenia są poważniejsze. Komisja Europejska zwraca się do Państwa Członkowskiego o naprawienie istniejącego stanu. W przypadku braku reakcji Komisja może rozpocząć procedurę wniesienia skargi do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Niewykonanie orzeczenia Trybunału może się wiązać z sankcjami wobec Państwa Członkowskiego. W zależności od rodzaju naruszenia mogą to być:

- dotkliwe kary pieniężne,

- ograniczenie prawa głosu,

- a nawet zawieszenie niektórych swobód traktatowych.



[1] Transforming Disability into Ability, OECD, 2003.