Powrót  
POLITYKI PAŃSTW CZŁONKOWSKICH W DZIEDZINIE ZATRUDNIANIA OSÓB
NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Państwa Członkowskie, pomimo przekazania części kompetencji (o których była mowa wyżej) na szczebel wspólnotowy, są odpowiedzialne za kreowanie polityki i strategii zatrudniania osób niepełnosprawnych. Dlatego też różnią się one istotnie zarówno w koncepcjach, jak i konkretnych rozwiązaniach.

Wyraźnie można oddzielić dwie koncepcje zatrudniania osób niepełnosprawnych:
• system antydyskriminacyjny
• system skierowany do osób niepełnosprawnych, oparty na kwotach zatrudnienia (system kwotowy).

System antydyskryminacyjny polega na tym, że każdy akt prawny zawiera specjalny rozdział zakazujący dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność.

Konsekwencją takiego podejścia jest nałożenie na pracodawcę obowiązku dostosowania miejsca pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej (o ile nie spowoduje to nadmiernych kosztów).

Wzorem systemu antydyskryminacyjnego jest Ustawa o Niepełnosprawnych Amerykanach.

System kwotowy polega na obowiązku zatrudnienia określonej procentowo liczby osób niepełnosprawnych. Wysokość kwot waha się od 2 do 7 %.

Zazwyczaj kwoty wprowadzane są specjalną ustawą o zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, ustanawiającą specyficzne reguły w tym zakresie. Wśród politycznych koncepcji osób niepełnosprawnych wymienia się również podejście oparte na zachętach do zatrudnienia.

Zarówno podejście antydyskyiminacyjne, jak i system kwotowy związane są ściśle z nałożeniem na pracodawcę konkretnych obowiązków. Zakresy tych obowiązków, jak i prawne konsekwencje przewidziane w przypadku ich nieprzestrzegania różnią się w obrębie Państw Członkowskich. Wśród obowiązków należy wymienić: rehabilitację i szkolenie zawodowe oraz wypłatę wynagrodzenia w razie choroby.

Istotnymi elementami polityki zatrudnianiu osób niepełnosprawnych są specjalne programy zatrudniania. Są one różnorodne, począwszy od pomocy w zatrudnianiu na otwartym rynku pracy, a skończywszy na tworzeniu specjalnych ośrodków czy warsztatów.

Należy rozróżnić definicje związane z programami zatrudniania.

Zatrudnienie dotowane polega na dotacji dla pracodawców, która rekompensuje część kosztów pracy związanych z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych. Dotyczy to refundacji części wynagrodzeń lub składek na ubezpieczenia społeczne.

Zatrudnienie wspomagane zawiera elementy indywidualnego wsparcia udzielonego osobie niepełnosprawnej w miejscu pracy. W różnych państwach stosowane są różne formy i zakresy wsparcia, jak: osobista asysta czy doradztwo zawodowe.

Zatrudnienie chronione obejmuje różnorodne formy (warsztaty, firmy komercyjne, wydzielone segmenty przedsiębiorstw) koncentrujące osoby niepełnosprawne w specjalnych warunkach. W niektórych państwach zatrudnienie chronione ma charakter socjalny, w innych stanowi etap przejściowy przygotowujący do zatrudnienia na otwartym rynku pracy.

W wielu krajach występują formy mieszane, uzupełniające się w ramach aktywnych programów zatrudniania.

AUSTRIA
Jeszcze w latach 80. polityka zatrudnienia była skierowana przede wszystkim do osób z fizyczną niepełnosprawnością. Osoby z niepełnosprawnością umysłową oraz z niesprawnościami skumulowanymi zostały włączone w proces zatrudniania dopiero niedawno. Urząd Pracy odpowiedzialny jest za realizację polityki zatrudnienia osób, które są "gotowe" do zatrudnienia na otwartym rynku pracy, Federalne Biuro Pomocy Społecznej i Niepełnosprawnych koncentrują się na osobach wymagających dodatkowego wsparcia związanego z zatrudnieniem.

Austria przyjęła system kwotowy, wprowadzając jednocześnie do Konstytucji zapisy o zakazie dyskryminacji. Prawo austriackie przewiduje możliwość stosowania kar za praktyki dyskryminacyjne.

Osoby z orzeczeniem lekarskim o co najmniej 50-procentowej niepełnosprawności otrzymują status "zarejestrowanej osoby niepełnosprawnej" i szereg uprawnień. Są to między innymi: ochrona przed zwolnieniem, dodatek transportowy, refundacja części wynagrodzenia, dodatek szkoleniowy. Osoby zarejestrowane mogą być zatrudniane w ramach kwoty. Pracodawca zatrudniający minimum 25 pracowników zobowiązani są do zatrudnienia osoby niepełnosprawnej. Niezależnie od polityki federalnej (państwa), niepełnosprawni mogą uczestniczyć w programach zatrudnienia realizowanych przez regiony.

W ramach polityki zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Austrii przewiduje się różnorodne metody i działania, skierowane bezpośrednio do osób niepełnosprawnych (poradnictwo zawodowe, szkolenia, dofinansowanie studiów, dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej), do pracodawców (refundacje części wynagrodzeń osób niepełnosprawnych, rekompensaty, dotacje na dostosowanie miejsc pracy) i do kontrahentów (bony zachęcające do zakupu towarów wytworzonych przez osoby niepełnosprawne). Formą zatrudnienia chronionego w Austrii są przedsiębiorstwa integracyjne.

BELGIA
Ze względu na podział Belgii na autonomiczne regiony (Flandria, Walonia, Bruksela), brak jest jednolitej polityki zatrudniania osób niepełnosprawnych. Nie ma tradycji kształtowania stosunków pracy regulacjami prawnymi i jest to jednym z powodów wprowadzania rozwiązań prawnych jedynie w sektorze publicznym.

Co prawda system kwotowy został ogłoszony (2% we Flandrii i 2,5% w Walonii), jednakże brak sankcji i efektywnego zbierania danych nie pozwalają na ocenę jego funkcjonowania. W sektorze prywatnym nie istnieją zobowiązania dotyczące zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Ochrona przed zwolnieniem obowiązuje przez 6 miesięcy niezdolność do pracy. Trwają obecnie prace nad wprowadzeniem do belgijskiego systemu prawnego ogólnych zasad antydyskryminacyjnych.

W ramach programu "Drogi do pracy" podejmuje się próby integracji różnorodnych działań wspomagających zatrudnianie osób niepełnosprawnych. Są to: poradnictwo, szkolenia zawodowe, adaptacja miejsc pracy, refundacja kosztów wynagrodzeń.

Działania te są finansowane z funduszy regionalnych i różnią się między sobą. W samej tylko kwestii refundacji kosztów wynagrodzenia funkcjonuje 5 różnych systemów

Zatrudnienie wspomagane w Belgii w zasadzie nie istnieje.

Zatrudnienie chronione jest formą szeroko stosowaną. Zazwyczaj jest to część przedsiębiorstwa działającego na otwartym rynku.

DANIA
Celem duńskiej polityki wobec osób niepełnosprawnych jest zapewnienie każdemu warunków do normalnego życia. Oznacza to integrację w systemie edukacji, na otwartym rynku pracy i w społeczeństwie. W prawodawstwie duńskim nie zdefiniowano pojęcia niepełnosprawności. Uważa się powszechnie, że system kwotowy bądź prawo antydyskryminacyjne pozostają w sprzeczności z równością praw i normalności.

Polityka wyrównania szans osób niepełnosprawnych jest w Danii zdecentralizowana. Rolą rządu jest raczej stwarzanie warunków do działań podejmowanych przez samorządy lokalne i regionalne. Rząd dysponuje specjalnym funduszem na edukację, szkolenie zawodowe, dostosowanie miejsc pracy. Jednostki administracji publicznej są zobowiązane do zapewnienia pierwszeństwa w zatrudnianiu osobom niepełnosprawnym.

Pracownicy ze znacznym stopniem niepełnosprawności są uprawnieni do osobistej asysty. Koszty wynagrodzenia asystentów pokrywane są przez państwo.

Istotna część odpowiedzialności za programy zatrudniania osób niepełnosprawnych w Danii biorą na siebie dobrowolnie organizacje przedsiębiorców.

W 14 regionach, na których podzielona jest Dania, osoby niepełnosprawne są zatrudniane na stanowiskach doradców. Administracje regionalne i lokalne są odpowiedzialne za organizację zatrudnienia chronionego, wspomaganego i dotowanego. Wśród form rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych wymienia się:
• ośrodki rehabilitacyjne
• ośrodki szkolenia zawodowego
• indywidualne zatrudnienie chronione
• zakłady pracy chronionej (o charakterze socjalnym)
• dzienne ośrodki kształcące umiejętności społeczne i przygotowujące do funkcjonowania w zakładach pracy chronionej.

FINLANDIA
Celem polityki zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Finlandii jest integracja na otwartym rynku pracy. Wszelka dyskryminacja, również ze względu na niepełnosprawność, jest prawnie zabroniona. Finlandia nie wprowadziła systemu kwotowego. Za rehabilitację zawodową odpowiedzialnych jest 120 urzędów zatrudnienia, jakkolwiek rola samorządów regionalnych i lokalnych w polityce zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest bardzo ograniczona. Osoby niepełnosprawne mogą uzyskać dostęp do poradnictwa zawodowego i szkolenia zarówno w specjalnych ośrodkach, jak i miejscach pracy. Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne mogą uzyskać dotacje pozwalające na utrzymanie miejsc pracy. Spośród innych form wspomagania zatrudnienia wylicz się dotacje na dostosowanie miejsca pracy i asystę osób trzecich (np. współpracowników).

Osoby niepełnosprawne mogą przez pół roku zapoznawać się z nowym miejscem zatrudnienia. W tym czasie koszty wynagrodzenia ponosi urząd zatrudnienia bądź instytucja ubezpieczeniowa.

Popularnym instrumentem stosowanym W Finlandii jest zatrudnienie dotowane. Dotyczy to zarówno sektora publicznego, jak i pracodawców prywatnych. Stosunkowo niedawno (w 1998 roku) w Finlandii zaczęto wprowadzać zatrudnienie wspomagane. Rozpoczęte w latach 80. dotowanie na początku działalności gospodarczej uznano za jeden z większych sukcesów.

Zatrudnienie chronione funkcjonuje zarówno w specjalnych ośrodkach-warsztatach, jak i w przedsiębiorstwach bądź ich częściach, działających na otwartym rynku.

FRANCJA
Polityka zatrudniania osób niepełnosprawnych we Francji jest wpisana w system prawny.

System kwotowy dotyczy pracodawców prywatnych i publicznych, którzy zatrudniają co najmniej 20 pracowników. Ci pracodawcy są zobowiązani do zatrudniania 6% osób niepełnosprawnych. W przypadku wypełnienia tego obowiązku wpłacają określone kwoty na Fundusz Integracji Osób Niepełnosprawnych. Prawo francuskie przewiduje wypełnianie obowiązku zatrudniania osób niepełnosprawnych poprzez:
• bezpośrednie umowy o pracę
• zatrudnienie w warunkach chronionych
• wieloletnie umowy pracodawców ze związkami zawodowymi w ramach przedsiębiorstwa, dotyczące zatrudniania osób niepełnosprawnych. Umowy takie są zatwierdzane poprzez Ministerstwo do Spraw Zatrudnienia i Solidarności.

Zatrudnienie dotowane przewidziane jest w ramach wieloletnich, lokalnych planów zatrudnienia i finansowane jest wspólnie przez rząd oraz samorządy regionalne i lokalne.
Wymienia się trzy podstawowe elementy w polityce zatrudnienia osób niepełnosprawnych we Francji. Są to:
• Komisja Techniczna do Spraw Poradnictwa Zawodowego i Reintegracji Osób Niepełnosprawnych. Zadaniem Komisji jest orzekanie o stopniu niepełnosprawności i skierowanie do zatrudnienia na otwartym rynku pracy, w zakładzie pracy chronionej bądź na szkolenie
• Sieć doradców (Cap Emploi). W ramach Sieci funkcjonują doradcy, których zadaniem jest pomoc osobom niepełnosprawnym w zatrudnianiu, reintegracji, pokonywaniu problemów administracyjnych i ułatwianie korzystania z funduszy
• Departamentalne Programy Integracji i Zatrudniania Osób Niepełnosprawnych.

Finansowanie programów zatrudniania osób niepełnosprawnych powierzono w 1987 roku Stowarzyszeniu na Rzecz Zarządzania Funduszami dla Integracji Osób Niepełnosprawnych.

GRECJA
Zatrudnianie i integracja osób niepełnosprawnych stanowią istotne elementy greckich narodowych planów zatrudniania i włączenia społecznego. W ramach tych planów rozróżnia się działania finansowane ze środków własnych i funduszy europejskich.

Grecja stosuje w swoim prawodawstwie system kwotowy.

W drugiej połowie lat 90. rozpoczął się proces decentralizacji służb zatrudnienia. Wprowadzona m.in. prywatne biura pracy i biura zatrudnienia.

W ramach różnorodnych programów skierowanych do grup szczególnego ryzyka, osoby niepełnosprawne mogą korzystać z szeregu usług z zakresu poradnictwa i szkolenia zawodowego.

10% miejsc na kursach i szkoleniach zawodowych, organizowanych przez Urząd Zatrudnienia, zarezerwowanych jest dla osób niepełnosprawnych.

Zatrudnienie dotowane jest formą szeroko stosowaną w Grecji i dotyczy zarówno długo-, jak i krótkoterminowych umów o pracę (włącznie z pracą sezonową).

Osoby niepełnosprawne, które rozpoczynają działalność gospodarczą mogą otrzymać dofinansowanie i odpowiednie przeszkolenie.

Zatrudnienie chronione ma charakter socjalny, realizowane jest w specjalnych "spółdzielniach społecznych", na określonych warunkach.
Formą przygotowania do zatrudnienia są ośrodki wsparcia i szkolenia. Ich zadania są związane z zapobieganiem wykluczeniu społecznemu, wsparciem w niezależnym funkcjonowaniu. Istotnym elementem polityki zatrudniania osób niepełnosprawnych w Grecji jest ułatwianie dostępu do nowych technologii, szczególnie komunikacyjnych.

Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne mogą otrzymać zwrot kosztów (do określonej wysokości) przystosowania miejsca pracy dla osoby niepełnosprawnej.

HISZPANIA
Podstawowym celem hiszpańskiej polityki zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest ich integracja na otwartym rynku pracy. W sytuacji, w której jest to niemożliwe, należy zapewnić zatrudnienie w warunkach chronionych. System kwotowy wprowadzono w 1983 roku. Nakłada on na pracodawców zatrudniających co najmniej 50 pracowników obowiązek zapewnienia 2% etatów dla osób z orzeczoną niepełnosprawnością.

Zatrudnione osoby niepełnosprawne są prawnie chronione przed zwolnieniem.

Prawo hiszpańskie przewiduje szereg instrumentów zachęcających do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Pracodawcy mogą otrzymywać dotacje na tworzenie i przystosowanie miejsc pracy, zwolnienia i ulgi podatkowe.

Zatrudnienie chronione jest w założeniu formą przejściową, mającą na celu przygotowanie do zatrudnienia na otwartym rynku pracy. Zakłady pracy chronionej (mające raczej formułę warsztatów) mogą być prowadzone przez instytucje publiczne, organizacje pozarządowe lub podmioty prywatne. Na początku lat 90. wprowadzono w Hiszpanii zatrudnienie wspomagane jako formę alternatywną dla zatrudnienia chronionego.

Ciekawą inicjatywą są działania wielkich korporacji przemysłowych, które prowadzą własną politykę zatrudniania osób niepełnosprawnych. Firmy i pracownicy w nich zatrudnieni przeznaczają część zysku lub wynagrodzenia na usługi dla niepełnosprawnych współpracowników. Zapobieganie dyskryminacji, równouprawnienie i integracja na otwartym rynku pracy nabierają w polityce Hiszpanii coraz większego znaczenia.

Poza szkoleniem i poradnictwem zawodowym osoby niepełnosprawne rozpoczynające działalność gospodarczą mogą otrzymać dotacje (m.in. na cele inwestycyjne). Wraz z procesem decentralizacji administracji państwowej wzrasta rola samorządów regionalnych w kształtowaniu polityki zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Wiele hiszpańskich regionów realizuje własne programy rehabilitacji zawodowej.

HOLANDIA
Instytucja odpowiedzialną w Holandii za realizację polityki zatrudnienia osób niepełnosprawnych jest Urząd Zatrudnienia. Charakterystyczną cechą tej instytucji jest korzystanie z usług zewnętrznych, prywatnych firm, co pozwala dostosowanie doradztwa i pośrednictwa zawodowego do indywidualnych potrzeb osób niepełnosprawnych.

W systemie prawnym Holandii nie występuje pojęcie dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność. Konstytucja zakazuje wszelkiej dyskryminacji, nie wymieniając niepełnosprawności jako osobnej przyczyny.

Najnowsze prawo (Ustawa o Rehabilitacji) upoważnia ministra pracy i polityki społecznej do wprowadzenia kwot zatrudnienia osób niepełnosprawnych, jakkolwiek nie jest to zobowiązujące. System kwotowy nie został dotychczas wprowadzony.

Polityka zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Holandii realizowana jest zarówno w ramach ogólnych instrumentów rynku pracy, skierowanych do wszystkich bezrobotnych i poszukujących pracy, jak i w ramach działań skierowanych wyłącznie do osób niepełnosprawnych.

Cechą charakterystyczną rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych w Holandii jest rozbudowany system zatrudnienia chronionego.

Do zapewnienia zatrudnienia osób niepełnosprawnych w zakładach pracy chronionej zobowiązane są samorządy lokalne. Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne mogą otrzymać dotacje związane z kosztami rehabilitacji, zmianami bądź dostosowaniem miejsc pracy, obniżonym stopniem wydajności, szkoleniami zawodowymi.

Wśród instrumentów wspomagania zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy wymienia się: zwrot kosztów szkolenia zawodowego, refundację wynagrodzenia, dodatki transportowe, asystę osobistą.

Osoby niepełnosprawne rozpoczynające działalność gospodarczą mogą otrzymać dotacje i kredyty. Ciekawym rozwiązaniem jest talon umożliwiający pokrycie różnorodnych kosztów reintegracji, w tym szkolenia i rehabilitacji zawodowej.

IRLANDIA
Jakkolwiek w polityce zatrudniania osób niepełnosprawnych w Irlandii można obserwować stopniowe odejście od wyspecjalizowanych działań i traktowania niepełnosprawności w kategoriach medycznych, to wiele jest jeszcze programów i działań adresowanych wyłącznie do tej grupy osób.

Ze względu na to, że Irlandia jest stosunkowo małym krajem, samorządy regionalne i lokalne mają ograniczoną rolę w polityce zatrudniania osób niepełnosprawnych. Wprowadzony w 1977 roku system kwotowy, który wymaga od pracodawców sektora publicznego 3-procentowego poziomu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, nie przyniósł znaczących rezultatów.

W ramach polityki zatrudnienia osoby bezrobotne i poszukujące pracy (w tym niepełnosprawni) mogą korzystać z bogatej oferty i usług programów. Wśród nich warto wymienić Program Zatrudniania we Wspólnocie polegającej na zatrudnianiu przez gminy, szkolenie zawodowe, program "Powrót do edukacji", ulgi podatkowe dla pracodawców zatrudniających bezrobotnych, bądź dla osób rozpoczynających działalność gospodarczą.

Instrumenty polityki zatrudnienia skierowane specjalnie do osób niepełnosprawnych są w Irlandii jasno określone. Rozróżnia się zatrudnienie na otwartym rynku pracy, zatrudnienie wspomagane i chronione, pracę wspomaganą, chronioną i rehabilitacyjną.

Pojęcie zatrudnienia wiąże się ściśle z umową o pracę, wynagrodzeniem, opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne. Praca nie oznacz kontraktu, może (ale nie musi) wiązać się z wynagrodzeniem i nie jest regulowana kodeksem pracy. Tak zdefiniowane pojęcie pracy odnosi się więc do jej terapeutycznej, rehabilitacyjnej i szkoleniowej funkcji.

Osoby niepełnosprawne mogą korzystać z wielu programów poradnictwa zawodowego, szkolenia, nauki zawodu, przekwalifikowania. Zatrudnienie wspomagane jest ważnym elementem polityki rynku pracy skierowanym do osób niepełnosprawnych. Specjalne wsparcie finansowe przewidziane jest dla osób głuchoniemych i niewidomych, które poszukują zatrudnienia.

Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne mogą uzyskać refundację części kosztów wynagrodzenia, dotacje na przystosowanie miejsca pracy, szkolenia oraz ulgi podatkowe.

LUKSEMBURG
Rynek pracy Luksemburga to zaledwie 270 tys. zatrudnionych, z czego 100 tys. stanowią pracownicy z zagranicy. Polityka zatrudnienia osób niepełnosprawnych realizowana jest poprzez specjalne programy i działania uzupełniane różnorodnymi formami pomocy finansowej i ulgami podatkowymi. Do tych programów należą:
• rehabilitacja zawodowa
• zatrudnienie dotowane
• zatrudnienie wspomagane
• zatrudnienie chronione
• intensywne doradztwo i asysta w poszukiwaniu zatrudnienia.

Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne mogą otrzymać dotacje związane z dodatkowymi kosztami. Władze Luksemburga postawiły sobie za cel tworzenie rocznie 50 miejsc pracy w sektorze publicznym dla osób niepełnosprawnych.

NIEMCY
Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych jest przedmiotem regulacji prawnych od 1953 roku. Obecnie obowiązuje Kodeks Socjalny, który precyzyjnie określa zarówno definicję niepełnosprawności, jak i zestaw świadczeń i usług dla osób niepełnosprawnych. W 1974 roku został wprowadzony system kwotowy, który w ostatnich latach podlegał zmianom. Pracodawcy (zarówno w sektorze prywatnym, jak i publicznym), zatrudniający ponad 20 pracowników, są zobowiązani do 5-procentowego zatrudniania osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności. W przypadku braku realizacji tego obowiązku pracodawcy płacą odpowiedni podatek. Środki z tych podatków są przeznaczane na realizację polityki zatrudniania osób niepełnosprawnych. 55% tej kwoty przekazywane jest do integracyjnych ośrodków pomocy społecznej w krajach związkowych, pozostałe 45% zasila Fundusz Kompensacyjny, z którego finansowane są programy zatrudniania osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności.

Zatrudnione w Niemczech osoby niepełnosprawne są prawnie chronione przed zwolnieniem. Pracodawca zamierzający zwolnić osobę niepełnosprawną musi uzyskać zgodę rady pracowniczej, a później specjalnego urzędu. Bez zgody tego urzędu zwolnienie osoby niepełnosprawnej jest niemożliwe. Wszystkie instrumenty i programy polityki zatrudnienia są dostępne dla osób niepełnosprawnych. Dotyczy to przede wszystkim szkolenia zawodowego, poradnictwa i różnych form zatrudnienia dotowanego. Wśród działań skierowanych specjalnie do osób niepełnosprawnych wymienia się:
• rehabilitację zawodową
• asystę dla osób niepełnosprawnych
• dotacje dla pracowników zatrudniających osoby niepełnosprawne (refundacja kosztów wynagrodzenia, przystosowania miejsca pracy)
• warsztaty pracy chronionej (nie są przeznaczone wyłącznie dla osób niepełnosprawnych)
• intensywne doradztwo zarówno dla osób niepełnosprawnych, jak i pracodawców.
Istotne jest, że osoby niepełnosprawne pracujące w warsztatach pracy chronionej mają status zbliżony do formalnego zatrudnienia. Są ubezpieczone i mają prawo do emerytury po 20 latach pracy.

PORTUGALIA
Portugalskie prawo w zakresie rehabilitacji osób niepełnosprawnych powstało z uwzględnieniem międzynarodowych wytycznych, m.in. na podstawie Standardowych Zasad Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych. Konstytucja zawiera zapis o zakazie dyskryminacji.

System kwotowy w Portugalii dotyczy zatrudniania osób niepełnosprawnych w sektorze publicznym. Ustawa z 1989 roku określa ramy prawne rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych. Ustala ona zasady pomocy technicznej i finansowej dla osób niepełnosprawnych, instytucji publicznych i prywatnych w poradnictwie zawodowym, szkoleniach, zatrudnieniu na otwartym i chronionym rynku pracy.

W ramach wspomnianej ustawy, jak również Narodowego Planu Zatrudnienia przewiduje szereg instrumentów sprzyjających zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Należą do nich:
• ulgi podatkowe dla pracodawców
• elastyczny czas pracy osób niepełnosprawnych
• ochrona przed zwolnieniem z pracy
• specjalne szkolenia zawodowe
• zatrudnienie chronione
• zatrudnienie dotowane
• dotacje na przystosowanie miejsca pracy

Istotną rolę przywiązuje się w Portugalii do nowych technologii i ich wpływu na jakość życia osób niepełnosprawnych. Ministerstwo Nauki I Techniki jest odpowiedzialne za koordynację programu "Inicjatywa dla Wszystkich Obywateli ze Specjalnymi Potrzebami w Społeczeństwie Informacyjnym".

SZWECJA
Podstawowym założeniem polityki zatrudniania osób niepełnosprawnych w Szwecji jest "praca dla wszystkich". Jednakże w ostatnich latach, wraz ze wzrostem bezrobocia trudno jest ten cel osiągnąć.

Prawo szwedzkie zawiera przepisy zakazujące dyskryminacji osób niepełnosprawnych w miejscach pracy. Pracodawca jest zobowiązany do dostosowania miejsc pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych. Nadzór nad przestrzeganiem tych przepisów sprawuje Rzecznik do Spraw Niepełnosprawności. Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne mogą uzyskać dotacje w ramach umów zbiorowych ze związkami zawodowymi. W ponad 100-letniej historii programów dotyczących rynku pracy Szwecja nigdy nie wprowadziła system kwotowego. Wymienia się trzy główne formy zatrudniania osób niepełnosprawnych w Szwecji. Są to:
• zatrudnienie chronione w korporacji Samhall
• zatrudnienie chronione w sektorze publicznym
• zatrudnienie dotowane

Samhall AB jest grupą przedsiębiorstw, które początkowo były państwowe, a obecnie mają status spółek. Zatrudniają one 31 tys. osób niepełnosprawnych. Rząd określa warunki zatrudniania i liczbę godzin pracy. Samhall korzysta z dotacji, które są przydzielane przez rząd i parlament. Co najmniej 40% zatrudnionych stanowią osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności.

Z programu zatrudnienia w sektorze publicznym korzystają przede wszystkim osoby upośledzeniem umysłowym bądź z problemami natury psychicznej.

Zatrudnienie dotowane dotyczy otwartego rynku pracy. Wysokość dotacji jest przedmiotem negocjacji pomiędzy pracodawcą a urzędem pracy.

Nową formą w Szwecji jest zatrudnienie wspomagane.

Poza opisanymi wyżej formami zatrudniania osoby niepełnosprawne mogą korzystać z oferty szkoleń i poradnictwa zawodowego, dotacji na rozpoczęcie działalności i na asystę.

WIELKA BRYTANIA
Najnowsze regulacje prawne (DDA z 1995 roku) znoszą obowiązujące w Wielkiej Brytanii od 1944 roku definicje niepełnosprawności, rejestrację i system kwotowy. W to miejsce wprowadzony został zakaz dyskryminacji w zatrudnianiu. Pracodawcy zatrudniający co najmniej 15 pracowników są zobowiązani do zapewnienia równego traktowania w zakresie doboru, awansu, szkolenia, warunków pracy i zwolnienia. Mogą otrzymywać dotacje związane z wynagrodzeniami, przystosowaniem miejsc pracy, specjalnym wyposażeniem lub osobistą asystą w miejscu pracy. Osoby niepełnosprawne mają dostęp do szeregu programów poradnictwa, szkoleń, rehabilitacji zawodowej i centrów pracy.

Zatrudnienie chronione podlegało w Wielkiej Brytanii ewolucji - od specjalnych warsztatów prowadzonych przez samorządy lokalne i organizacje pozarządowe, w kierunku zatrudnienia wspomaganego na otwartym rynku pracy.

Obecnie zatrudnienie chronione organizowane w ramach programu WORKSTEP ("Krok w stronę pracy"). Program ten zawiera elementy osobistego wsparcia osób niepełnosprawnych w miejscach pracy oraz dotacje dla pracodawcy. Skierowany jest do osób ze znacznym stopniem niepełnosprawności. Różnica pomiędzy dotychczasowym podejściem (zatrudnienie chronione i wspomagane) a programem WORKSTEP polega na założeniu, że zatrudnienie chronione powinno być etapem przejściowym do zatrudnienia na otwartym rynku pracy.

Inne programy zatrudnienia, skierowane do osób niepełnosprawnych, zapewniają dostęp do szkoleń zawodowych, wsparcia finansowego, dotacje i ulgi podatkowe dla pracodawców, asystę osobistą, przystosowanie miejsc pracy. Wśród tych programów wymienia się:
• rehabilitację przez zatrudnienie
• wprowadzenie do zawodu
• dostęp do pracy
• Nową Umowę dla Niepełnosprawnych.

WŁOCHY
Konstytucja Republiki Włoskiej wyraźnie wskazuje na prawa osób niepełnosprawnych do uczestnictwa w życiu gospodarczym, politycznym i społecznym. Od lat 90. w polityce zatrudnienia coraz większą rolę odgrywają pojęcia integracji, włączenia społecznego i promocji.

We Włoszech obowiązuje system kwotowy zobowiązujący pracodawców do zatrudniania od jednej osoby niepełnosprawnej w przypadku firm 15-35-osobowych, do 7% zatrudnionych w przypadku prywatnych i publicznych pracodawców, zatrudniających powyżej 50 osób. Niepełnosprawni pracownicy mają takie same prawa i obowiązki jak pozostali. Wyjątek stanowią osoby ze znacznym stopniem niepełnosprawności, które mają prawo do krótszego czasu pracy.

Osoby niewidome we Włoszech maja zarezerwowane odrębne kwoty zatrudnienia w niektórych zawodach.

Programy integracji i rehabilitacji zawodowej finansowane są z funduszy, które powstają z wpłat pracodawców, którzy nie wypełniają obowiązku zatrudniania osób niepełnosprawnych.

Rola zatrudnienia chronionego we Włoszech staje się coraz mniejsza. Ze względu na socjalny charakter, zazwyczaj nie ma ono związku z rynkiem i umową o pracę. Warsztaty pracy chronionej są prowadzone zwykle przez lokalne ośrodki pomocy.

Charakterystycznym elementem włoskiej polityki zatrudniania są spółdzielnie (kooperatywy) socjalne. Zatrudniając wśród pracowników co najmniej 30% osób z grup szczególnie zagrożonych, otrzymują ulgi podatkowe i zwolnienia z wpłat na ubezpieczenia społeczne. Zwyczajem jest zamawianie produktów wytwarzanych w spółdzielniach socjalnych przez administrację publiczną.

Nowe podejście, polegające na traktowaniu osoby niepełnosprawnej z uwzględnieniem jej możliwości, a nie ograniczeń, przynosi efekt w postaci zwiększenia poziomu zatrudnienia w tej grupie.